Een monument voor stille mensen

We zien een soort cel, een kleine betegelde ruimte met simpele meubels. Een vermoeide vrouw in verpleegstersuniform komt binnen. Ze zet een streepje op de muur, schilt een appel, kijkt televisie en dommelt in. Wat opvalt is de manier waarop ze de appel schilt, het mesje van zich af bewegend: de Indische manier. Hoe ze haar duimen zacht masseert. Later klinkt gitaarmuziek, weemoedig als sommige indorock. De volgende dag wordt het hele ritueel herhaald. Behalve gepraat op de televisie en een zacht gezongen liedje is er geen stemgeluid geweest. Vandaar, horen we later, de vele streepjes op de muur. Iedere dag dat Helga met niemand praat wordt afgestreept. Zij heeft echter wel dromen en een levendige fantasie.

Nederlands-Indië

Dan ziet Helga ons, schrikt, en wil dat we verdwijnen. Ze gaat in discussie met de maakster. Scheldwacht legt uit waarom ze ons Helga wil laten zien, maar die protesteert heftig. Vervolgens, op Helga’s aandringen, komt de kern van het stuk. Scheldwacht vertelt ons over haar Indische afkomst. Over zaken in voormalig Nederlands-Indië die heel pijnlijk waren, maar die bij Nederlanders vrijwel onbekend zijn. Ze spreekt met een emotionele heftigheid die ontroert, maar ook enigszins afstoot. Later zegt ze: ‘ik hoop niet dat dit een gênante vertoning was’. Nee, niet gênant, daarvoor is het te oprecht. Maar het heeft iets slachtofferigs en dat doet haar betoog geen goed.

Ze vertelt, minder emotioneel maar niet minder indringend, over haar Indische natuur. Die maakt dat je nederig en bescheiden bent, altijd achteraan staat en niet durft opkomen voor jezelf. Ze ziet dat nu ook bij haar kinderen en dat baart haar zorgen. Heeft ze daar gelijk in? Voor een gedeelte zeker, maar niet zonder meer. Kijk bijvoorbeeld naar schrijvers als Marion Bloem en Tjalie Robinson, beiden zeer Indisch en desalniettemin heel assertief.

Prachtige actrice

Vervolgens komt Helga weer aan bod, maar het werkt niet meer. Dat Scheldwacht Helga gebruikt is logisch: ze is actrice, ze laat zichzelf het liefst zien door middel van haar personages. Ook snap je dat ze, juist vanwege het geworstel met haar stille Indische genen, iemand in de schijnwerpers wil zetten die, in tegenstelling tot veel winnaars in deze wereld, geen grote bek heeft en stil op de achtergrond leeft. Maar Helga interesseert ons niet. Scheldwacht interesseert ons.

Het einde is mooi, grappig en ontroerend. Net zoals er naast Helga’s stille cel een ander universum te vinden is met lichtjes en mensenmassa’s, toont Scheldwacht op zeer geestige wijze hoe Indisch zijn niet alleen bescheidenheid en aanpassen betekent, integendeel.

Vandaag, eerste paasdag, bestaat het publiek uit een man of veertig. Voor ons toeschouwers is zo’n kleine groep bij deze intieme voorstelling eigenlijk heel prettig, maar dat is vermoedelijk niet zo voor actrice en theatergroep. De solo zal ook in Den Haag getoond worden, onze Indische hoofdstad. Hopelijk betekent dat meer publieksaandacht. Esther Scheldwacht is een prachtige actrice met bijzondere ideeën en moed. Ze verdient het om door veel mensen gezien te worden.