Leuke klaagzang

François Rabelais was een arts en schrijver uit de vijftiende en zestiende eeuw die onder andere lid was van de orde van de fransiscanen en de benedictijnen en ook als humanist te boek staat. Hij is echter vooral bekend geworden door zijn boek Gargantua en Pantagruel, dat bol staat van de satire, fantastische en groteske vertellingen, liederen en ondeugende grappen. Dit werk vormt een rode draad door het betoog van Foley, die zelf eveneens bekend staat om zijn vaak grappige beschrijvingen.

Conservatieve satire

De toon die Foley aanslaat balanceert voortdurend tussen sarcasme, satire en verwondering. Wanneer hij in zijn voorwoord tegen zijn zin in in een zogenaamd ‘leuk’ avontuur verzeild raakt, voert zijn sarcasme en minachting de boventoon. Ouwe zeur, of, arrogante lul, denk je als lezer, want in de vele ontmoetingen die hij beschrijft komt telkens dat toontje terug, wat ofwel op je zenuwen werkt, ofwel plaatsvervangend schmierend werkt. Foley, die zichzelf omschrijft als een introvert man, lijkt het vooral meta-leuk te hebben. Door achteraf op nauwelijks geïnteresseerde manier te schrijven over het voorval, of door er een literaire analyse van te maken, ontdoet hij het plezier van het gepeupel van haar magie. Echter, in de overdreven zucht naar plezier, hedonisme, escapisme en wat al niet meer onder leuk verkocht wordt vandaag de dag, is een kritische beschouwing een prettige verfrissing.

Foley constateert dat leuk als een nieuwe religie is, evenals geluk; het wordt tijd voor wat ketterse geluiden. Thema’s als de omkering, zoals deze gekend wordt in carnaval en de functie van de nar (die in vroege tijden als een van de weinigen de koning mocht bespotten zonder ter dood veroordeeld te worden – mits binnen bepaalde grenzen) vormen een vertrekpunt. Zo kent aldus Foley de vakantie een sacraal element in haar belofte, doch is de ervaring weer aards. Hierin is Foley wat vriendelijker dan de Franse filosoof Vladimir Jankélévitch, die in zijn boek over de beleving van de tijd, de verveling als een onzichtbaar monster aan al onze begeerde ervaringen laat knagen. De houding die we het best tegenover leuk kunnen aannemen is die van de vriendelijke ironie.

Leuk ironisch

Die ironische houding neemt Foley ook veelal aan, wanneer hij de verschillende domeinen van leuk behandelt. In hoofdstukken als: leuke seks, leuk dansen, leuke politiek, leuke spiritualiteit, leuke wedstrijd, leuk en zonde, enzovoorts. Op sommige van deze thema’s weet hij dieper in te gaan, waardoor ze in een eigentijds daglicht komen te staan. Dit doet hij bij leuke vakantie. Andere thema’s dienen als kapstok om een bepaald fenomeen te belichten, zoals gamen bij leuke wedstrijd of een rondstrooien van weetjes zoals bij leuke politiek. Of het noemen van meer bijzondere fenomenen, zoals bij leuk spiritueel, waarbij hij nauwelijks op spiritualiteit en de hausse hieromtrent ingaat.

Wanneer Foley het slot van zijn betoog nadert, wordt hij plots stellig. Alsof het boek een stempel moet drukken op leuk. Waar hij eerder proeft aan zijn stelling dat leuk en verveling reacties zijn op een chaotische wereld die geen leidend principe (meer) heeft, stelt hij dat alle moderne vormen van leuk die hij de revue heeft laten passeren, een terugkeer is naar een pre-christelijke tijd. Zo pleegt hij ontrouw aan zijn opvatting van deze tijd als post-postmodern, waar zijn eerdere suggestie van vriendelijke ironie als antwoord geldt. Een jammerlijke smet op een anderszins prettig leesbaar boek, dat in tegenstelling tot zijn voorgangers wat minder lachsalvo’s kent, maar nog altijd regelmatig tot erg leuke vondsten komt.