En…Profiel?

Groepsprocessen worden kracht bijgezet en bestaan door het deelnemen in codes, riten en dergelijke. Door te romantiseren over deze sociale processen wordt documentairefilm en kunst vaak gesacraliseerd. Het romantiseren wordt bij Bartana echter als engagement gepresenteerd. Vrijzinnigen, zoals Baratana in Israël, reageren claustrofobisch op dergelijke sociale processen. De holocaust zelf werd immers breed gedragen in het modernistisch systeem van het derde rijk. Engagement richt zich nu dan ook op sociale processen om de meelopers voor een “Das haben wir nicht gewußt” te behoeden. Naast de concrete presentatie van tolerantie worden de thema’s ‘consumentisme’ en ‘geestdodend amusement’ vaak in groepsverband opgevoerd. Al deze thema’s dekt Bartana met haar werk. Haar beelden zijn schokkerig, als found footage, waarmee het vrijzinnig perspectief van de kijker benadrukt lijkt te worden.

Neutraliteit

Yael Bartana, Wild Seeds, 2005, two channel video and sound installation, Videoprojection, colour, Soundtrack by Daniel Meir, Duration: 6.39 min. Courtesy Annet Gelink Gallery Amsterdam

Zo filmde Bartana, in kikkerperspectief, een grabbelende massa consumenten, zowel Israëli en autochtonen (Arabieren). Het is een mooie kleurcollage, een eigentijdse jaren ’70 vloeistofprojectie. Dit beeld wordt toegankelijk gebracht en gepresenteerd boven bijpassend lichtroze tapijt en gevoerd in een prettig beeldkader. Ook schoot Bartana in de film Wild Seeds Israëlische jongeren die een spel spelen: de ontruiming van de Gilad-kolonie. Het spel is gebaseerd op de werkelijke ontruiming van deze nederzetting. Enkelen van de spelende jongeren worden spoedig opgeroepen voor het leger. Dit maakt het spel tot jeugdige onschuld, maar de spelers tot naïeve oenen. We leren de jongeren niet kennen waardoor het bij deze naïviteit, dit spel van schuld en onschuld blijft hangen. Het karakter van de afgebeelde persoon is enkel exterieur, enkel neutraal realisme, waardoor er geen innerlijk motief en uiterlijk karakter bestaat. Er is geen uitspraak mogelijk, van zowel kijker als afgebeeld persoon. Daarmee kan er geen band, geen intersubjectieve relatie tussen hen ontstaan.

Positie

Yael Bartana, You Could Be Lucky, 2004, One channel video and sound installation, Videoprojection, colour, Soundtrack by Daniel Meir, Duration: 7.30 min. Commissioned by the Liverpool Biennial, Courtesy Annet Gelink Gallery Amsterdam

Bartana werkt sterk objectgericht: zij verhoudt zich schijnbaar neutraal tot een situatie. Haar registraties missen echter het karakter en de motieven van de afgebeelde personen. Hiermee mist het een werkelijk engagement: de werkelijkheid en nuance van het uitgesproken privékarakter. Er wordt als het ware over de ruggen heen geschoten, waardoor het werk in de algemeenheid blijft hangen. Bartana heeft moeite om een brug te slaan naar een beeld dat die neutraliteit in motieven ontstijgt. Het resultaat is een registratie met weinig nieuws: een generalisatie van simplistisch kaliber. Desondanks is het beeld appetijtelijk van kleur en in beweging. In enkele foto’s toont Bartana echter wel een engagement dat deze generalisatie ontstijgt. Zij presenteert dit in foto’s, geassembleerd in groeperingen van vier. Elke groepering lijkt een perspectief op de Israëlische situatie weer te geven, vanuit verschillende demografische posities: ‘de oudere’, ‘de moeder’, ‘de jonge soldaat’ en ‘de bredere sociabiliteit’ – tenminste zo interpreteer ik het. De viertallen tonen individuele gezichten en suggereren correlaties, en daarmee nuance en verdieping binnen de algemene noemer. ‘De jonge soldaat’ wordt een mens, ‘de oudere’ vindt berusting, ‘de moeder’ gaat haar dagelijkse gang en ‘de brede sociabiliteit’ verstilt in realiteit. Er ligt een subjectief karakter in deze werken dat menselijk en hanteerbaar is.

Inkleuren

Wilhelm Sasnal, Girl Smoking (Dominika), 2001, Courtesy: Saatchi Gallery, London

Wilhelm Sasnals personages laten de kijker toe tot hun karakter. In tegenstelling tot het werk van Bartana wordt het de kijker bij hem wel mogelijk gemaakt zich tot het afgebeelde te verhouden. Sasnal schildert dit bovendien uitermate kundig en veelal tegen een monochrome, rustige achtergrond. De persoon en diens werkelijkheid tonen zich in de grofheid van de verf en de vlakverdeling. Ook de kleur en het contrast doen hun werk. Hij maakt kundig, welhaast grafisch gebruik van afbeeldingstrategieën. Zo is er de Violinist, een portret waarop een man een masker draagt in een futuristisch lijnenspel, grof gezet in olieverf. Dit masker loopt tot aan zijn egaal blanke kaaklijn. Zijn kaak en nek vormen hiermee een realistische ondergrond. Zijn haar is strak, egaal zwart. De blik in dit masker is hard maar direct. De Violinist maakt zijn muziek. Hij maakt zijn muziek met passie naar modernistische maatstaven, maar zonder de realiteit te verliezen. Zijn horizon, de situatie waarin hij speelt bestaat namelijk uit zacht en licht geschilderd blauw. Hij gelooft in zijn muziek en is zich bewust van diens gebrekkige opname door de omgeving. De lijnen lopen niet door, de blik in het masker is hard, maar overtuigd. Zo zijn er verschillende portretten, ieder uitermate sprekend en elk met een eigen, subjectief verhaal. De geportretteerden schijnen nabije vrienden van Sasnal te zijn, wat zijn bewerking van de portretten tot een registratie maakt: hij weet hoe zij zijn, maar hij interpreteert ze niet.

Profiel

Een situatie, bepaald door een groep mensen, wordt zichtbaar in het karakter van de geportretteerde personages. Zo ontstaat een beeld, een karaktervolle situering, waar tot de toeschouwer zich kan verhouden. Zelfs ingekleurd kan de neutraliteit van een situatie behouden blijven, zo toont Sasnal kundig en schoon. Generalisaties en neutrale afstand bieden geen garantie voor de toegankelijkheid van een beeld, zo illustreert deze expositie.