Kunst / Expo binnenland

Philip Wouwerman, zeventiende eeuwse zwier met paarden, edelen en roofovervallers

recensie: Te paard! De wereld van Philips Wouwerman

Een van de meest succesvolle leerlingen van Frans Hals, geliefd in binnen- en buitenland, verzameld door Europese hoven en mateloos populair in achttiende eeuws Frankrijk. Toch kent nog maar een selecte groep kunstliefhebbers de befaamde paardenschilder Philips Wouwerman (1619-1668). In korte tijd ontstond een groot en gevarieerd oeuvre, het Mauritshuis toont voor het eerst een overzichtsexpositie.

Schimmel in een stal, 1668, Paneel, 31 x 36 cm, Particuliere verzameling

Schimmel in een stal, 1668, Paneel, 31 x 36 cm, Particuliere verzameling

Wouwerman liet zich in het beginperiode beïnvloeden door stilistische en thematische elementen van kunstenaars als Pieter van Laer (1599-1642) die naar Italië was geweest,  in mindere mate door Adriaen van Ostade (1610-1685) met zijn herbergscenes en volkstypen, en door Jacob van Ruisdael (1628-1682) met zijn landschappen. In de loop der jaren ontwikkelde Wouwerman op knappe wijze zijn eigen verfijnde stijl. Net als Van Laer combineert Wouwerman het in warme kleuren neergezette zuidelijke landschap met genretaferelen. Typerende onderwerpen in zijn kunst zijn jachtstukken, herbergscenes, (rustende) reizigers, ruiterscholen, stalscènes en dynamisch weergegeven veldslagen en roofovervallen.

In het begin van zijn oeuvre doen de mensen, paarden en (veel voorkomende) honden nog wel eens wat houterig aan, maar gaandeweg wordt alles realistischer en losser neergezet op het doek. De roodbruine tinten worden in de tweede helft van de zeventiende eeuw steeds vaker vervangen door helderder kleuren. Hij wordt een waar colorist die zijn werken in dunne lagen opbouwt, zonder uiteindelijke deklaag. Deze dunne lagen tonen ook dat er weinig correcties geweest zijn en vertellen iets over zijn trefzekerheid.

Paarden

Wouwermans paarden worden steeds realistischer, maar in de laatste jaren van zijn leven wijkt hij hier van af en worden ze bijna maniëristisch elegant. De verhoudingen kloppen niet helemaal meer en het worden zwierige droompaarden. Eén van de mooiste stukken in Den Haag is zijn laatst gedateerde schilderij Schimmel in een stal. Met eenvoudige elegantie is hij tot de kern gekomen van zijn oeuvre, een fiere witte schimmel, met rood zadel in een summier weergegeven stal. Het sierlijke paard is gebonden aan een paal tijdens de dressuur. Schimmels waren destijds het meest favoriet en komen dan ook veelvuldig voor in zijn werk. Sommige paarden, lijken te fonkelen van licht in de subtiel verlichte expositiezalen. Wouwermans werk is divers, op de expositie zijn ook winter- en duinlandschappen en enkele mythologische en religieuze stukken te bewonderen.

Veldslag, c.1655-1660, Doek, 127 x 245 cm, Den Haag, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis

Veldslag, c.1655-1660, Doek, 127 x 245 cm, Den Haag, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis

De kwaliteit van de schilder komt naar voren in zijn levendige, gedetailleerde en vaak diagonaal opgebouwde composities. Zijn stofuitdrukking is mooi. De schilder schiep in zijn werken de ruimte om mens en dier in allerlei, vaak lastige, houdingen weer te geven. Een goed voorbeeld hiervan is het monumentale Veldslag, dat hem die mogelijkheid bood. Dramatiek wordt bereikt door sterke licht- en donkercontrasten. Ook is op de tentoonstelling duidelijk te zien hoe sommige figuren en als repoussoir dienende oude boomstronken terugkomen in andere schilderijen. Wouwerman werkte met talloze schetsen en studies die hij telkens weer kon gebruiken.

Populariteit

Tijdens zijn latere leven en in de achttiende en begin negentiende eeuw waren met name zijn idyllische maar speelse jachttaferelen geliefd bij de elite. Adelijke gezelschappen weergegeven in met warm licht badende pastorale landschappen. Vooral in Frankrijk  liep men met hem weg, er ontstond  zelfs een grote markt van reproductieprenten, die zich verspreidden over heel Europa. Veel van zijn werk werd gekopiëerd of vervalst, zowel zijn schilderijen als tekeningen. Van Wouwerman zijn maar enkele tekeningen bewaard gebleven, waarvan er enkele zeer mooi uitgewerkte in Den Haag te zien zijn zoals Figuren bij een brug. Deze tekeningen verkocht hij als autonoom werk.

Figuren bij een brug, na 1646, Pen en bruine inkt, grijs gewassen over sporen in zwart krijt, kaderlijn met pen in zwarte inkt, 15,9 x 26,4 cm, Haarlem, Teylers Museum (foto: Martijn Zegel)

Figuren bij een brug, na 1646, Pen en bruine inkt, grijs gewassen over sporen in zwart krijt, kaderlijn met pen in zwarte inkt, 15,9 x 26,4 cm, Haarlem, Teylers Museum (foto: Martijn Zegel)

Wat opvalt is het plezier dat Philips Wouwerman heeft gehad in zijn werk, het spat er van af en maakt de chronologisch opgebouwde expositie tot een belevenis. Zijn schilderijen worden bevolkt door uiteenlopende typen mensen; van sjofele werklui tot opgewekte edelen, galopperende reizigers, badende mannen en jongens gadegeslagen door lachende meisjes en spelende kinderen, dit alles in mooi weergegeven ruime landschappen.