Kunst / Expo binnenland

Zakkenroller met een flitslamp

recensie: Mark Cohen - Dark Knees

De grote donkere expositieruimte in het Nederlands Fotomuseum is gevuld met beelden uit een vluchtige wereld. De confronterende foto’s van de Amerikaanse fotograaf Mark Cohen zijn in een split second uit het straatbeeld geplukt en aan de muur gehangen. Cohen zit mensen dicht op de huid, of ze nu willen of niet.

Op YouTube is een oud filmpje te zien waarop Mark Cohen aan het werk is op straat in zijn woonplaats Wilkes-Barre, een voormalig mijnstadje in Pennsylvania. Hij heeft zijn camera, met een losse flitser aan een kabel, in de aanslag en beweegt zich vliegensvlug tussen de mensen door. Als een zakkenroller ‘steelt’ hij zijn beelden uit de werkelijkheid. Voordat men kan reageren is de fotograaf alweer weg, op zoek naar een volgende overval.

Ear, hand, leopard, coat (1975) © Mark Cohen

Ear, hand, leopard, coat (1975) © Mark Cohen

Intimiteit
Mede door die snelle werkwijze heeft Cohen een omvangrijk oeuvre op zijn naam staan waarvan een prachtige selectie, uit de periode 1969-2012, nu te zien is in het Nederlands Fotomuseum. De vintage afdrukken zijn onbehandeld vanaf het filmformaat op het papier belicht. De tentoonstelling Dark Knees, waar de vluchtigheid nog wordt benadrukt door de handgeschreven bijschriften, is als een wandeling door een dreigend landschap. Het voelt alsof je constant op je hoede moet zijn.

Dat is een gevolg van Cohens bijzondere werkwijze. Hij maakt geen stiekeme snapshots met een verborgen camera maar is als een wervelwind met zijn flitslamp in de weer. De mensen op de foto’s, met gezichten of andere lichaamsdelen, zijn altijd dichtbij, té dichtbij voor je gevoel. Ze zijn meestal afwerend, als geschrokken door de confrontatie, en draaien weg op het moment dat de camera klikt. Er wordt een intimiteit gesuggereerd die ver van de realiteit af staat.

Bubblegum (1975) © Mark Cohen

Bubblegum (1975) © Mark Cohen

Onheilspellend
Het ongemak is fascinerend om te beleven. De afstand tot de foto’s wordt opeens belangrijk; het geeft een andere betekenis aan de rol van de toeschouwer: mag ik dit wel zien? Alles wordt aanraakbaar, van de huidstructuur van een hand en de revers van een versleten jasje tot de knokige knieën van een spelend kind. Die ongewone nabijheid tekent het werk van Cohen: hij ziet mensen, hij ziet vormen, hij ziet details en met een plotselinge overtuiging drukt hij af. De foto’s zijn deels door toeval ontstaan, maar de belangrijkste factor is het scherpe bewustzijn van de fotograaf.

Het fotograferen met flitslicht geeft een extra kwaliteit aan de beelden. Door het harde licht overstraalt de voorgrond terwijl de achtergrond gehuld wordt in een duisternis die op zijn minst onheilspellend is te noemen. Er ontstaat een atmosfeer die doet denken aan de sinistere wereld uit films van regisseur David Lynch; de geheimzinnige straten van Wilkes-Barre lijken zo uit het door hem gecreëerde Twin Peaks te komen.

Girl holding blackberries (2008) © Mark Cohen

Girl holding blackberries (2008) © Mark Cohen

Handen
Vanuit een andere invalshoek kan de tentoonstelling gezien worden als antropologisch tijdsdocument. Het grootste deel van de foto’s is gemaakt in de jaren zeventig van de vorige eeuw en tonen een kleine industriestad in verval waar mensen als onder een grauwsluier het beeld in stappen. Er is een zweem van armoede te zien in de sjofele kleding, de grijze gezichten, de vuile knieën en de rommelige decors. De vele handen die zijn afgebeeld maken de situatie nog dramatischer: de afwijzende, zoekende of vragende gebaren trekken de kijker regelrecht het beeld in.

Dark Knees is een ingetogen vormgegeven tentoonstelling waarin de imponerende foto’s van Mark Cohen uitstekend tot hun recht komen. Hier wordt de basis van fotografie getoond: het samengaan van de onverbiddelijke camera met de rauwe werkelijkheid.