Kunst / Expo binnenland

Istanbul: de brug tussen twee werelden

recensie: Istanbul Modern

.

Al jarenlang ontwikkelt Istanbul zich als een brug tussen het Oosten en het Westen en wordt door cultuurwetenschappers beschreven als een ‘warming-up party’ waar talloze visies naast elkaar bestaan. De kunstenares Nilbar Güreþ speelt hier op in met haar videoperformances. Ondanks verschil in herkomst en identiteit wil ze juist benadrukken wat vrouwen met elkaar delen. In Uitkleden gaat de kunstenares gekleed in een burka-achtig gewaad, een typisch Oosters beeld waarmee moslimvrouwen in Europa vaak een doelwit van agressie worden. Al snel komt de toeschouwer erachter dat deze zogenaamde burka bestaat uit allemaal losse hoofddoekjes, die Güreþ stuk voor stuk afdoet terwijl ze een reeks namen opdreunt. Deze namen behoren toe aan vrouwen uit heel Europa die de kunstenares persoonlijk kent. Bij elke doek die ze afdoet, haalt ze als het ware een vooroordeel weg die op vrouwen worden geplakt. ‘Vrouwen vertegenwoordigen geen religieuze of nationalistische ideeën’, zegt Güreþ: ‘met of zonder hoofddoek – we vertegenwoordigen in de eerste plaats onszelf’.

Politieke spanningen

Hale Tenger, Beiroet (2005-2007)

Hale Tenger, Beiroet (2005-2007)

Hale Tenger laat de discriminatie die zij ervaart meespelen in haar werk. Ze wil zich niet in een cultureel hokje laten plaatsen en is zowel kritisch tegenover het Oosten als naar het Westen. Beiroet is een videoprojectie die de gevel van het hotel laat zien waarvoor Rafik Hariri in 2005 werd vermoord, ook al werd dit gebied bewaakt door de Verenigde Naties. Met dit verhaal in haar achterhoofd brengt ze een sterk contrast aan door enkel de zacht wapperende gordijnen weer te geven, met op de achtergrond een rustig gecomponeerde symfonie. Wat Tenger hiermee wil bereiken blijft open voor interpretatie. Geeft ze kritiek op de Westerse wereld? De nutteloosheid van oorlog? Of wil ze een ervaring creëren met deze eindeloze loop? De vrije interpretatie lijkt een betoog voor vrijheid van denken; niet alles hoeft te worden gespecificeerd, want iedereen heeft zijn eigen referentiekader en werkelijkheidsbeleving. Een dubbele boodschap die kritiek geeft op het (discriminerende) hokjes denken van deze tijd.

De hedendaagse beeldcultuur

Nilbar Güreþ, Uitkleden

Nilbar Güreþ, Uitkleden

Tegenwoordig zijn er veel verschillende beelden nodig om de aandacht van de massa te kunnen trekken. Kranten, reclames, televisie: er is een overvloed aan visuele stimuli. Voor kunstenaars kan dit als overdonderend worden beschouwd; is het nog mogelijk om origineel te zijn of val je weg in de massale visuele stroom? Ramazan Bayrakoðlu benadert deze situatie tegenovergesteld. Met ongbruikelijke materialen als zeefdrukinkt op plexiglas, verwerkt hij beelden uit de media geheel naar zijn eigen wensen. Dit is goed te zien bij het geëxposeerde kunstwerk Vuur. Bayrakoðlu heeft hiervoor zijn inspiratie waarschijnlijk gehaald uit een krantenfoto van een brandend huis. Er wordt niet alleen van genre gewisseld, het kunstwerk slaat ook een brug tussen lage en hoge kunst. Want zeg nou eerlijk, wie beschouwt foto’s uit de krant als hoogstaande kunstwerken? Bovendien benadrukt Vuur het vluchtige karakter van de postmoderne MTV-cultuur; het huis verdwijnt voor je ogen, het zakt bijna in elkaar. Maar toch zal het altijd blijven bestaan in zijn huidige opstelling, wat voor een fascinerend contrast zorgt. Bayrakoðlu is met zijn contrasterende, experimentele grensdoorbrekingen een kunstenaar om in de gaten te houden.

Istanbul als brug
Istanbul Modern weet op verschillende manieren, en vanuit nieuwe perspectieven, interessante vragen over identiteit op te roepen. Opvallend is het grote aantal vrouwelijke kunstenaressen – wat op zichzelf al een protest kan zijn tegen vooroordelen over de zogenaamde patriarchale cultuur uit het Oosten. Met uiteenlopende tentoonstellingsvormen worden actuele politieke discussies aangekaart. Museum Boijmans van Beuningen laat de toeschouwer met deze leerzame expositie beseffen hoe modern Istanbul tegenwoordig is, als een brug tussen twee werelden.