Werkmans liefde voor drukkersmateriaal

Afbeeldingen, samengesteld uit gekleurde vormen van inkt op papier. Soms gestempeld, soms rechtstreeks. De ene keer met een sjabloon gestempeld, de andere keer getekend met de inktroller op papier. Hendrik Nicolaas Werkman (1882-1945) ontwikkelde zich van drukker en schilder tot een kunstenaar die liefdevol werkte met al het materiaal dat hij in zijn drukkerij voor handen had.

In het prentenkabinet van het Van Gogh Museum zijn prachtige series van Werkman te zien. Van het internationale avantgarde tijdschrift The Next Call uit de vroege jaren twintig tot Amsterdam-Castricum, een serie gemaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog. 

The Next Call 2 (1923), Stedelijk Museum Amsterdam

De tentoonstelling is de eerste van een reeks exposities die het Stedelijk Museum op locatie zal openen. Dit in verband met de sloop van de huidige behuizing in het Post CS gebouw en in afwachting van de oplevering van het verbouwde pand aan het museumplein.

Werkmans techniek
Wie de tentoonstelling binnenloopt, valt meteen het heldere kleurgebruik van de Groningse drukker op. Werkman ontwikkelde door de jaren heen een geheel eigen wijze van werken. Hij gebruikte zijn drukkersmateriaal op alle mogelijke manieren.

In de nummers van The Next Call maakt Werkman al op een vrije manier gebruik van zijn zetmateriaal. Grote afficheletters en de rechthoekige achterkanten van letterblokken bepalen het beeld. Deze zijn in vrije composities in twee of drie basiskleuren op papier gezet. De invloeden van verschillende stromingen als De Stijl, Dada of het Constructivisme zijn in dit werk te herkennen.

Vrouweneiland 5 (1942), Stedelijk Museum Amsterdam

Vanaf 1929 gaat Werkman ook direct met zijn inktroller op papier werken en later met sjablonen. Hij kan dan elke gewenste afbeelding en mengkleur creëren, zoals te zien is  in de series Vrouweneiland – een serie paradijselijke voorstellingen – en Amsterdam-Castricum. 

Amsterdam-Castricum
De serie Amsterdam-Castricum maakte Werkman na zijn bezoek, tijdens de Tweede Wereldoorlog, aan Castricum. Op uitnodiging van Willem Sandberg kon hij daar schilderijen van het Stedelijk Museum bekijken, die in verband met de bezetting in een kluis waren verborgen. De serie maakt duidelijk dat dit bezoek grote indruk op Werkman heeft gemaakt.

Sandberg, destijds conservator later directeur van het Stedelijk Museum, was erg onder de indruk van het werk van Werkman. Hij kocht verschillende stukken aan en legde daarmee de basis voor de unieke collectie van 800 Werkmans die het Stedelijk nu bezit.

Amsterdam-Castricum (1941), Stedelijk Museum Amsterdam

De serie Amsterdam-Castricum uit 1941 toont architectonische vormen op speelse wijze in een kleurig landschap. De inkt is transparant over elkaar aangebracht, waardoor een gelaagdheid in kleurintensiteit ontstaat. Vormen zijn met sjablonen op papier gezet, de omgeving direct met inktroller op papier. Hierdoor ontstaan lijnen en vlakken met enerzijds een strakke lijn en anderzijds een rafelige afscheiding.

Druksels
Werkman gaf zijn werk gemaakt met drukkersmateriaal een nieuwe naam: druksels. Het zijn geen schilderijen of tekeningen. Het is ook geen drukwerk, omdat het vaak unieke stukken zijn waar vele tientallen handelingen voor nodig waren. Druksels zijn de creaties die Werkman maakte, direct of indirect, met zijn drukkersmateriaal op papier. Ze laten een combinatie zien van Werkmans verfijnde beheersing van techniek en de speelse imperfectie van het handwerk.