Politiek zonder wegzappen
“Kunst, Politiek, Debat,” kopt een poster op een glasbak aan de rand van Haags Chinatown. Gemak, de recentelijk opgezette samenwerking tussen het Gemeentemuseum en de Vrije Academie in Den Haag, opende haar deuren met Green Zone / Red Zone, een tentoonstelling met een aanvullend programma van debatten en workshops. De manier waarop het Irakese openbare leven is opgedeeld diende als thema. Een krampachtig veilige groene zone omgeven door een gevaarlijk rood inferno, zo zou de situatie in Bagdad – maar misschien ook wel veel andere gebieden in de wereld – in een ruwe beweging geschetst kunnen worden.
Al eerder berichtte 8WEEKLY over Gemak, in een vraaggesprek waarin curator Robert Kluijver grootse plannen verklapte. Een breed publiek moest aangesproken worden door politieke thema’s die in de maatschappij spelen te behandelen. Green Zone / Red Zone poogt dan ook precies dat. Door middel van verslag, documentaire en kunst wordt de Irakese oorlogssituatie in beeld gebracht, nog immer een hot topic zo lijkt het. Echter, hoeven we niet maar een krant open te slaan of de televisie uit stand-by te halen om hiermee geconfronteerd te worden? Waarom helemaal een tentoonstelling bezoeken?
 |
| Marc Bijl – Triumph (2007) |
Of een debat? Want dat wil Gemak ook: een debatplaats zijn voor kunst en politiek. “Al die nationaliteiten die de Haagse binnenstad doorkruisen en bewonen, zonder dat ergens over de maatschappelijke problemen gepraat, gedebatteerd, kan worden.” Dit zat de organisatoren dwars, en alle tentoonstellingen in Gemak zullen dan ook vergezeld gaan van een uitgebreid discussieprogramma. Green Zone/Red Zone bijt het spits af met de driedelige debatserie The Making of a Terrorist. In de eerste debatavond, waarin tekstfragmenten van radicale moslimbewegingen uitgeplozen werden, zat kunstenaar Rashad Selim als betrokkene, die net als zijn gesprekspartners Arjan Erkel en islamoloog Maurits Berger de problematiek van radicaliserende moslims van dichtbij kent. Het publiek werd verrijkt met inzichten over de ingewikkelde politiek in Libanon, het onderscheid tussen Soennieten en Sjiieten en daarnaast verlicht met het feit dat de Islam 73 onderstromingen kent. Kennis over onderwerpen die bijna dagelijks de revue passeren, maar waar we veel te weinig vanaf weten; Gemak wil er wat aan doen.
Vlugge headlines
Met al die politieke thema’s rijst de vraag wat Green Zone/Red Zone eigenlijk nog met kunst van doen heeft. Natuurlijk, onder de getoonde beelden, video’s en objecten is veel werk van kunstenaars te zien, maar deze staan hier op gelijke voet met documentairemakers, fotograferende vrouwen en de overblijfselen van een zelfmoordaanslag in de vorm van een roestig taxikadaver. Het wordt evenwel altijd als de kracht van kunstwerken gezien om het perspectief dat wij normaal op beladen thema’s hebben een beetje te doen wankelen, maar doen ze dat hier ook?
 |
| Foto uit Open Shutters (2007) |
Eén voorbeeld is de video Baghdad in no particular order (2003) van de kunstenaar en activist Paul Chan. Een video-opstelling met drie monitoren, waar op één monitor commentaarloze beelden van het Irakese leven van vlak voor de komst van de Amerikanen te zien zijn. Straten schuiven voorbij, boeken komen in beeld en een klein jongetje zwaait aarzelend naar de camera – een Arabische Whitney Houston-cover schalt op de achtergrond. De video duurt ruim vijftig minuten, té lang om te blijven staan kijken, maar de titel doet vermoeden dat het hier ook niet om gaat. Het lijkt het tegenovergestelde van de vlugge samenvattingen die we in de headlines en soundbytes van de media krijgen.
Afgebladderd contrast
Dat Irak na de invasie is veranderd staat buiten kijf. Common Vocabularies (2006) van Adel Abidin toont in breedbeeld een meisje dat een Arabisch dictee aan het oefenen is. De woorden zijn het jargon zoals we dat inmiddels vanuit de nieuwsberichten kennen. “Al Qa’ida”, “Improvised Explosive Device’” en “fucking bad luck” leest de ondertiteling, terwijl het jonge kind de woorden bijna foutloos opdreunt. Het probleem met politieke kunst tekent zich af: hoewel de boodschap over komt, blijft het werk artistiek weinig uitdagend.
 |
| Adel Abidin – Common Vocabularies (2006) |
Ook de monumentale werken van het kunstenaarsduo Peter Kennard en Cat Picton Phillips hebben zo’n boodschap, al weten zij hem tevens beeldend interessant te brengen. Collages van laag op laag afgebladderde kranten, versnipperd en versneden, taferelen van paniek met bloed besmeurd, maar ook bedrukt met foto’s. In Policy Papers (2007) zit voormalig premier Tony Blair smalend op de voorgrond, met door een gapende opening in de hem omringende Engelse tabloids de harde realiteit van Arabische dagbladen. Is dit het contrast tussen de veilige westerse wereld en de pijnlijke werkelijkheid, tussen een ‘groene’ en een ‘rode’ zone?
Show
Het thema komt in de tentoonstelling vreemd genoeg nauwelijks naar voren. In plaats van een onderscheid, weet Wafaa Bilal eerder de overeenkomsten tussen beide zones vast te leggen. Bilal filmde een vuurwerkshow op vier juli, de Amerikaanse onafhankelijkheidsdag. Het blijft onduidelijk waar de video is opgenomen. We zien mensen naar een horizon turen, het beeld is korrelig en schiet bij de felle flitsen van de feestelijke explosies door tot overbelichting, zodat de gedetailleerde schitterregens verlopen tot felwitte vlekken. We kennen deze beelden. Ze waren ook te zien op CNN, dat verslag deed van de korte, maar hevige gevechten bij de inname van Bagdad door de westerse troepen. Turende mensen en camera’s op daken van hotels, het gevaarlijk vuurwerk van artillerie en inslaande bommen bekijkende.
Green Zone / Red Zone biedt niet zoveel nieuws. Marc Bijls Triumph: Proposal for an Iraqi Memorial (2007), drie grote beschilderde gestuukte sterren met op één de leus to serve and protect, blijkt een reproductie. Het origineel staat waarschijnlijk nog in de Londense tuinen van de Frieze Art Fair, waar Bijl eerder al de show stal. Ook het autowrak waarmee de tentoonstelling aanvangt heeft al op diverse manifestaties elders in Nederland zijn boodschap uitgedragen. De ellende in Bagdad is reeds bekend. Het verlies van cultuur, de ondergang van het rijke Irakese erfgoed door plundering en militaire verwoesting is al lang en breed aangekaart.
Daarnaast blijft het aantal beelden dat werkelijk een andere blik op de problemen biedt minimaal, maar het geheel blijkt gelukkig meer dan een som der delen. Juist de tentoonstelling als totaal is indringend – omdat wegzappen nu eens niet mogelijk is – en vooral het aanvullende programma belooft veel goeds. Misschien zijn maatschappelijke en politieke kwesties uiteindelijk vooral iets om over te discussiëren. Green Zone / Red Zone biedt met nog twee debatten te gaan in ieder geval voldoende mogelijkheid, zij het onder de noemer van kunst. Ach … waarom ook niet?
