Helden en antihelden

Gert Germeraad woont en werkt in Zweden, maar komt oorspronkelijk ook uit Leiden. Hij maakt meestal portretten, vooral bustes. Zijn werk is gebaseerd op de actualiteit, op beelden die hij vindt in boeken en kranten. In zijn archief met beeldmateriaal dat hem inspireert nam Marinus van der Lubbe al een tijd lang een speciale plaats in. Wat Germeraad intrigeert is de dubbele natuur van een (mislukte) held als Van der Lubbe.

Gert Germeraad: Marinus, staand met ontbloot bovenlijf

Van der Lubbe zou in 1933 de Rijksdag in Berlijn in brand hebben gestoken, ongeveer een maand nadat Adolf Hitler rijkskanselier van Duitsland was geworden. Dat de verlegen Marinus van der Lubbe echt achter deze actie zat, is echter nooit bewezen. Wel gaf de brand in de Rijksdag de nazi’s de mogelijkheid fel te ageren tegen het ’terrorisme’ van de communisten. Was Van der Lubbe nu een held of een terrorist, of alleen een zondebok die zich op de verkeerde tijd op de verkeerde plaats bevond? Deze vragen spelen ook een rol bij de rest van de onderwerpen die Germeraad opvoert. Hij laat ons beelden zien van de gevangenen in de Abu-Ghraib gevangenis, uit Afghanistan en uit Srebrenica.

Dramatische setting

Het is het veranderende karakter en de complexe persoonlijkheid van de mens die Germeraad het meeste raakt en altijd centraal staat in zijn werk. Dat een historisch figuur als Van der Lubbe voor de Duitsers een terrorist was, terwijl hij in Nederland als een held wordt beschouwd, boeit hem. De Tegenstander gaat letterlijk over tegenstanders, over daders en slachtoffers. We zien een beul met een rode latexachtige bivakmuts die de beide rollen in zich verenigt; de bivakmuts wordt gedragen door terroristen om hun identiteit te verhullen, maar ook door de beul die hen terechtstelt. De tentoonstellingsruimte van Scheltema sluit naadloos aan op de rauwe beelden van Germeraad. De oude lakenfabriek waarvan het interieur zoveel mogelijk in de originele staat is gelaten schept een dreigende atmosfeer. Op de achtergrond zien we een historische opname van de brandende Rijksdag en uit de speakers klinkt dramatische muziek geïnspireerd op Mozart.

Propaganda en dubbele betekenissen

De portretten van Germeraad zijn gebaseerd op krantenfoto’s en andere beelden uit de media. Ook hierin speelt de dubbele betekenis weer een rol. Zo zien we een uitgemergelde islamitische gevangene uit een Servisch kamp, geïnspireerd op een foto die een hoop kritiek op de Serven uitlokte. De foto was echter voor propagandistische doeleinden genomen, want de overige gevangenen uit het kamp zagen er helemaal gezond uit. We zien gevangenen uit de Abu-Ghraib gevangenis met zakken over hun hoofd. Het zijn op zichzelf al sterke beelden van slachtofferschap, maar ook beelden die we heel goed kennen uit de media en die daarom een extra impact hebben.

Een serie van vijf ongeveer identieke portretten van Van der Lubbe is door middel van verschillende technieken verminkt. Met de afdrukken van stokslagen en schoten in het gezicht wordt verbeeld hoe hij als het ware wordt toegetakeld en murw gemaakt door zijn gevangenschap en uiteindelijke terechtstelling. Als persoon wordt hij uitgegumd, totdat hij niet meer bestaat.

De figuren van Germeraad zijn gemaakt van poreus keramiek, afgewerkt met waterverf. De gezichtsplooien zijn scherp en laten door de felle spots een getergde uitdrukking op de gezichten van de daders en slachtoffers, de helden en terroristen zien. De stijl is geïnspireerd op het sociaal realisme, maar heeft bij Germeraad een dubbele bodem. Door de ellende die hij laat zien krijgt de propagandistische stijl een wrange bijsmaak. Tegenstanders zijn, zo laat Germeraad eens en te meer zien, van alle tijden.