Every actor is asked to fuck or die

Peter Greenaway

Greenaway (66) maakte in 1987 naam met de film The Cook, the Thief, His Wife and Her Lover. De film werd in de Verenigde Staten verboden omdat deze zou aanzetten tot kannibalisme. Zijn producties zijn altijd spraakmakend en nog vaker provocerend. In 1991 stelde hij met The Physical Self in Boymans van Beuningen naakte levende mensen tentoon. Meer recent: Nightwatching, waar de museumbezoeker gedoopt is tot theaterpubliek en de figuren uit het schuttersstuk tot leven zijn gewekt. Nu komt Greenaway in Zwolle zijn kunsten vertonen. Tijd voor een goed gesprek met een alleskunner.

Circle of life

Voordat er vragen gesteld mogen worden, geeft Greenaway pers en omstanders een voorproefje van de, nog in ontwikkeling zijnde, performance. De acteurs komen in groepjes van vier naar buiten en schrijven hun naam met stoepkrijt op de straat. Er volgen meer acteurs in nachtkledij en zij verrichten dezelfde handeling. Vervolgens gaat de stoet in groepjes weer naar binnen bij het Stedelijk Museum. Dit ritueel herhaalt zich een aantal keer. Gek genoeg varieert de neergekalkte naam van dezelfde figuranten telkens. Greenaway verschaft opheldering. “Wat jullie zien symboliseert conceptie, geboorte en dood. Ik heb iets met oude huizen. Daar hebben vele generaties geleefd. Dat maakt dat er mensen zijn verwekt, geboren en gestorven. De verschillende groepjes mensen die naar buiten komen en weer naar binnen gaan, verbeelden deze cyclus. Zij maken zich kenbaar door hun naam op te schrijven; ze hebben bestaan. De namen veranderen mee omdat zij telkens de volgende generatie zijn. Het draait hier allemaal om passie: seks en dood in Zwolle”.

Het is niet toevallig dat je voor dit thema kiest?

“Nee, zeker niet. Ik houd me in mijn kunstuitingen graag bezig met de enige zekerheid die ieder mens heeft in het leven. Je bent geboren, dus je gaat ook weer dood. Weinig mensen staan stil bij hun eigen conceptie. Velen willen hier ook niet over nadenken; je ouders die seks hebben? Mensen zijn erg visueel ingesteld, weet je. Terwijl dit zo iets wezenlijks is, het ontstaan van je bestaan.”

Kun je die fascinatie toelichten?

“Ik ben gefascineerd door de Alfa en de Omega; alles heeft een begin en een einde, een geboorte en een sterven. Zelfs seks heeft een begin en een einde. Je kunt alles bediscussiëren, alle religies en kunstuitingen. Maar niet een thema als de dood. Niemand ontsnapt aan de dood. Dit zijn overigens niet alleen mijn favorieten, maar hét leidmotief in theaterproducties: every actor is asked to fuck or die.”

Wat vind je belangrijk in het leven?

“Ik ben atheïst. Ik geloof in de maakbaarheid van het leven. Je kunt invloed uitoefenen op alles wat tussen het begin en het einde ligt, de rest is reeds bepaald. Freud vatte het als volgt samen: gezondheid, geld, seks, liefde en werk. Daar draait het om, dat zijn de pijlers van het leven. Daar sta ik achter. Als die vijf aspecten voor elkaar zijn, zit het goed. Ja, met een duidelijke loskoppeling van seks en liefde.”

Waarom Zwolle?

“Hier in de regio is nog sprake van religiositeit, veel meer dan in Amsterdam. We hebben gesproken met zo’n zestig Zwollenaren en mensen uit de regio over hun eigen conceptie, geboorte en dood. Deze teksten hebben we verwerkt in de catalogus. Vooral dat laatste punt ligt gevoelig. Mensen denken liever niet na over hun eigen dood. Het moment en omstandigheden van conceptie weten velen niet eens, geboorteverhalen worden meer overgedragen. Vroeger kwam men vaker wezenlijk in aanraking met de dood. Hier in de Korte Ademhalingssteeg in Zwolle, hing een galg. Daar kon je de dooien zo aanschouwen, maar ook de executie zelf. Nu heb je, als je geluk hebt en afhankelijk van je leeftijd, misschien zo’n vijf overledenen gezien en hopelijk nog minder zien dood gaan.”

Na enige research constateer ik dat er geen galg hing in de Korte Ademhalingssteeg, maar dat de naam verwijst naar de laatste adem die misdadigers uitbliezen op weg naar het schavot op de Grote Markt. ’t Is hem vergeven. Heeft Greenaway gedachten over zijn eigen dood? Jazeker, het liefst zo plots mogelijk. Zijn voorkeur gaat uit naar een hartaanval, dan ben je in één keer weg. Maar ja, met al die ziektes tegenwoordig…

Het theaterstuk Passion: Sex & Death in Zwolle van Peter Greenaway is te zien op vrijdag 27 juni en zaterdag 28 juni op de Melkmarkt in Zwolle, van 18 tot 24 uur. De film wordt getoond gedurende het gehele festival op de Blijmarkt.