Het scandaleuze enigma Sarah Bernhardt

Het is wel een stoere, die Sarah. Zelfs wanneer bij de bejaarde actrice een been moet worden geamputeerd, blijft ze in de kliniek tegen haar bezoek lomp de spot drijven. Het lijkt alsof niets haar eronder krijgt. Toch ligt de eenzaamheid altijd op de loer: hoewel een hele batterij vrienden en bewonderaars haar bezoeken, heeft ze eigenlijk behoefte aan haar zoon Maurice. Die gebruikt haar vooral om zijn rekeningen te betalen.

Ster

Sarah Bernhardt (pseudoniem van Henriëtte-Rosine Bernardt, 1844-1923) was in haar tijd de beroemdste en rijkste actrice van Frankrijk. Een vedette van wereldformaat, en naar het schijnt zeer getalenteerd. Denk Meryl Streep, denk Nicole Kidman. In zekere zin heeft Bernhardt het ster-zijn zoals wij het kennen mede uitgevonden. Ze speelde zelfs in ‘stomme’ films, de sprekende film was nog niet uitgevonden. Ze acteerde in alle belangrijke toneelstukken van die tijd, zowel klassieke als hedendaagse, van Parijs tot New York. Grappig weetje: ze had een Nederlandse moeder en was verwekt tijdens een affaire met een Normandische advocaat.

Naast het podium maakte Bernhardt deel uit van de artistieke en intellectuele beau monde van haar tijd. In Sarah Bernhardt, la divine passeren mensen de revue zoals Victor Hugo (schrijver van Les Misérables), Edmond Rostand (Cyrano de Bergerac), Émile Zola (J’accuse!) zelfs beroemdheden zoals psychiater Sigmund Freud. Ze kende of ontmoette iedereen die in dat tijdsgewricht iets voorstelde, in Frankrijk, maar ook daarbuiten.
Maar ze viel vooral op door haar geëxalteerdheid; door haar spilzucht, haar indrukwekkende theatrale kleding, en zeker ook door haar ongeremde liefdesleven. Ze had minnaars en minnaressen en schrok niet terug voor een triootje.

Biografische elementen

De film van regisseur Guillaume Nicloux begint op Bernhardts sterfbed, en springt vervolgens heen in de tijd. Die keuze zal wel zijn ontstaan doordat de makers vooral de beroemdste biografische elementen uit haar leven naar voren wilden laten komen. Maar de vraag is of de vertelling er niet meer bij gebaat zou zijn geweest wanneer haar levensverhaal in chronologische volgorde was verteld. Daardoor had in elk geval voorkomen kunnen worden dat allerlei biografische elementen – zoals opgroeien zonder haar vader – in kromme bijzinnen alsnog meegedeeld moeten worden.

Weelderig

Oogverblindend in deze film zijn de decors en kostuums. Sarah en haar entourage wonen in weelderige interieurs vol Perzische vloerkleden, kunst aan de muur, beeldhouwwerken in de kamer. Bernhardt betaalde de decors en kostuums van haar rondreizende voorstellingen zelf. Zoals ze zegt tegen haar zoon: ‘Vier miljoen (Franse francs, red.) in vier jaar.’ Ze speelde makkelijk in drie toneelstukken tegelijkertijd om dat allemaal te kunnen financieren.

Geniaal

Het personage Sarah wordt gespeeld door de sublieme Sandrine Kiberlain. Zij is een groot deel van de film in close-up of in halftotaal in beeld, waardoor ze extreem veel aandacht krijgt. Kiberlain slaagt voor deze focus-test met vlag en wimpel, met een scala aan gezichtsuitdrukkingen, stemwendingen, een rijke lichaamstaal en een geniaal gebruik van betekenisvolle pauzes en stiltes. Kiberlains aanwezigheid maakt deze merkwaardige film de moeite waard.

Automutilatie

Want Sarah Bernhardt zoals scenarist Nathalie Leuthreau en regisseur Niclous haar neerzetten is knap onuitstaanbaar. Egocentrisch. Luid. Dwingend. Manipulatief. Bot. Hatelijk. Altijd aan het jongleren met meerdere minnaars en minnaressen tegelijkertijd. Je snapt niet dat mensen het van haar pikken. En dan reageert ze haar kennelijke frustraties ook nog af door middel van automutilatie: ze snijdt zich met een mes in de onderarm. De enige die enerzijds met haar dweept maar anderzijds tegen haar ingaat, is haar langjarige minnaar Lucien Guitry, gespeeld door een veelal zwijgende Laurent Lafitte. Zijn rol krijgt weinig reliëf door al dat kijken zonder te praten.

Kiberlain draagt deze film. Een geromantiseerde vertelling voor wie nieuwsgierig is naar het scandaleuze enigma Bernhardt. En natuurlijk voor wie zich wil vergapen aan de Franse pracht en praal.

‘Sarah Bernhardt, la divine’ draait vanaf donderdag 15 mei 2025 in de bioscopen.