Film / Films

De nulgraad van de hoop

recensie: Transe

.

Teresa Villaverdes Transe is een kille kroniek van het Russische meisje Sonia (kwetsbaar vertolkt door de Portugese actrice Ana Moreira), dat in de prostitutie terechtkomt. Villaverde hanteert in de film een combinatie van realisme afgewisseld met poëtische intermezzo’s en een nonlineaire structuur. Deze combinatie heeft een krachtige film opgeleverd die de kijker langzaam meesleurt in een duistere werkelijkheid.

Transe begint met het schetsmatig in beeld brengen van Sonia’s achtergrond. Villaverde gebruikt flarden van gebeurtenissen die een tragische achtergrond suggereren. Sonia’s illegale migratie naar Europa wordt op documentaire-achtige wijze in beeld gebracht. Zij werkt zwart in Duitsland, maar moet vluchten als ze haar werkgever onderzoeken. Aan haar lot overgeleverd wordt ze al gauw opgepikt door een Oost-Europese mensenhandelaar. Vandaar belandt ze in de prostitutie. Hiermee begint Sonia’s afdaling in een kille onderwereld waar ze wordt behandeld als een object. Gaandeweg krijgt het verhaal een surrealistische wending als Sonia terechtkomt op een landhuis, nadat ze is verkocht aan een rijke Italiaan als troostmeisje voor zijn psychisch instabiele zoon.

~

Villaverde weet het realisme van de film op bepaalde momenten treffend af te wisselen met poëtische beelden. De natuur krijgt een metaforische functie als verbeelding van Sonia’s gemoedstoestand, en als een bron van schoonheid tegenover de troosteloosheid van haar bestaan. Maar naarmate we getuige zijn van de eerste beproevingen die Sonia moet doorstaan, wordt duidelijk dat Villaverde niets moet hebben van een happy end. De film is daarmee te vergelijken met Lukas Moodyssons Lilja 4-ever, maar gebruikt in zijn afhandeling meer kunstgrepen waardoor een hypnotiserend effect bereikt wordt.

Hypnotisch verval

Problematisch aan Transe is dat Sonia’s personage iets weg heeft van een sjabloon van een hulpeloos en puur slachtoffer. De titel suggereert dat Sonia in een conditie is geraakt waarin ze passief staat tegenover alles en simpelweg overleeft zonder een sprankje hoop. Je zou Villaverdes perspectief kunnen zien als een persoonlijke visie op het lot van illegale migranten, waarbij de poëtisch vervreemdende tussendoortjes de film binnen de arthouse-traditie plaatsen. Het realisme van bepaalde scènes zorgt voor een mate van authenticiteit. Deze combinatie is soms problematisch, omdat de film leed en exploitatie esthetiseert. In andere gevallen weet Villaverde in haar gebruik van stilistische middelen de kijker direct te confronteren met Sonia’s mentale toestand. Een lang gefocust shot van Sonia in een bordeel is bijzonder indringend. Goedkoop opgemaakt om klanten te lokken, is er in haar ogen een haast dierlijke wanhoop te zien. Als een in het nauw gedreven prooi.

~

In een interview citeerde Villaverde de Spaanse schrijver Jorge Semprun, die schreef over zijn ervaringen in het concentratiekamp Büchenwald. Met haar fascinatie voor Semprun is Villaverdes visie wat duidelijker te destilleren. Sonia is niet zozeer alleen een symbool voor het lot van immigranten, maar meer een slachtoffer van een wereld zonder troost en zingeving. In de film is zij weinig meer dan een pion voor Villaverdes artistieke pessimisme. Haar individuele lot, maar ook haar bewegingsvrijheid zijn daarmee beperkt. De vraag rest of de film daadwerkelijk de problemen omtrent prostitutie en mensenhandel aan de kaak wil stellen. Het leed van Sonia versterkt in veel gevallen de tijdelijke momenten van schoonheid die Villaverde de kijker schenkt, maar dit komt over als een trucje naarmate de film vordert. Uiteindelijk zijn kunst en poëzie niet bestand tegen de werkelijkheid van Sonia’s uitzichtloze trans.