Levend, gewond of dood

Toen ik de vijfvoudige Oscarwinnaar in 1999 voor het eerst zag, begreep ik niet wat er nu zo bijzonder aan was. Ik dacht toen wel betere Vietnamfilms gezien te hebben, zoals de later gemaakte films Platoon van Oliver Stone en Full Metal Jacket van Stanley Kubrick, vol indrukwekkende gevechtsscènes. Maar een film waar je eerst ruim een uur een bruiloft en een hertenjacht moet doorstaan voor je eindelijk in Vietnam belandt – waar vervolgens niet veel meer gebeurt dan psychische marteling door middel van Russische roulette – dat was een teleurstelling.

Wachten op een willekeurige dood

Nu, bij de herkansing, zag ik alsnog het licht. Het gaat erom wat oorlog met een mens doet. Daarom worden de hoofdpersonages, van wie er drie worden uitgezonden en enkele anderen thuis blijven, zo uitgebreid geïntroduceerd. Je moet begrijpen hoe hun karakters en hun onderlinge vriendschap in elkaar zitten, hoe ze samen werken, zingen, feesten, jagen, voor ze worden losgelaten in de Vietnamese hel. De overgang is zeer abrupt: na een emotioneel stukje Chopin door een van de thuisblijvers beland je ineens in het bombardement van een dorpje. Het gaat ook helemaal niet om Vietnam zelf, maar om de terreur van het lange wachten op een willekeurige dood.

Je kunt op drie manieren uit een oorlog komen, zegt Cimino een aantal keer: levend, gewond of dood. Russische roulette symboliseert deze horror bij uitstek, hoewel dit ‘spel’ in werkelijkheid in Vietnam niet of nauwelijks gespeeld werd. Bij thuiskomst, op tweederde van de film, blijkt inderdaad één van de mannen ongedeerd en één invalide te zijn; de derde is in Vietnam achtergebleven. In hun geboorteplaats, een onooglijk industriestadje, is het leven gewoon doorgegaan en worden de trauma’s niet begrepen.

Voor enkele acteurs betekende The Deer Hunter het begin van een glansrijke carrière. Robert De Niro was al een jaar of vijf een ster, maar Christopher Walken en Meryl Streep stonden nog aan het begin van hun latere roem. John Cazale daarentegen, die bekend was geworden door The Godfather en Dog Day Afternoon, speelde zijn zwanenzang. Hij leed tijdens de opnames aan botkanker en overleed nog vóór de première. Voeg hierbij het camerawerk en het bedrieglijk eenvoudig klinkende gitaarthemaatje van Stanley Myers, en je begrijpt met een belangrijke film van doen te hebben.

Lange zit

Bij de drie uur durende film is het commentaar van Cimino een lange zit. Mede doordat verschillende scènes lang uitgesponnen zijn krijgt hij nogal eens de gelegenheid in herhaling te vallen. Zo moeten we tot vervelens toe het op zich heel interessante gegeven aanhoren dat hij veel gebruik heeft gemaakt van ‘echte mensen’ in plaats van acteurs: de bewoners van het stadje in Pennsylvania, de journalisten in Vietnam, de invalide veteranen in het ziekenhuis, ze zijn allemaal echt. Lachwekkend zijn verder zijn beweringen dat de natuur hem enkele mooie shots cadeau gaf, omdat hij er zo respectvol mee omging.

Het is een beter idee alleen naar de interviews met Cimino en cameraman Vilmos Zsigmond op het tweede schijfje te kijken, want hier komen dezelfde wetenswaardigheden voorbij, maar dan in drie kwartier: de conflicten met de studio die zo’n lange film niet durfde uit te brengen, de opnames in real time (met name de bruiloft), de herfstscènes tijdens een bloedhete zomer, enzovoort. Spectaculair is het ook door acteur John Savage vertelde verhaal van de doodsangsten die de cast en crew uitstonden boven de rivier de Kwai. De acteurs voerden hun eigen stunts uit, maar toen ze vanaf een hangbrug aan boord van een helikopter wilden klimmen, stortte deze bijna neer. Het had weinig gescheeld of een paar grote namen uit de filmwereld hadden na 1978 nooit meer een film gemaakt.