Arische vrouwen en joodse mannen

De film begint in New York in het heden op het moment dat de man van Ruth Weinstein (Jutta Lampe) overleden is. De Joods-Duitse Ruth wil de oude joodse gewoonten en rituelen in ere herstellen door spiegels te bedekken en fotolijstjes plat neer te leggen. Als gevolg van Ruth’s verdriet verbiedt ze haar dochter Hannah (Mariah Schrader) te trouwen met een niet-joodse Zuid-Amerikaan. Onbegrijpelijk voor Hannah, omdat Luis (Fedja van Huêt) juist erg geliefd was. Om haar moeder beter te begrijpen zoekt Hannah naar haar moeder’s donkere oorlogsverleden. In Berlijn zoekt ze de vrouw op die Ruth naar Amerika gestuurd heeft, Lena Fischer (Katja Riehmann). Stukje bij beetje hoort ze hoe haar grootmoeder vast heeft gezeten in de gevangenis in de Rosenstrasse samen met honderden andere joden. Via een achteringang weet Ruth nog eenmaal haar moeder te zien. Lena Fischer, die zelf als Arische vrouw smeekt om haar man Fabian (Martin Feifel) te zien, ontfermt zich over het meisje. Wekenlang demonstreren de Arische vrouwen voor de terugkeer van hun mannen, tot het onverklaarbare gebeurt: de Duitse autoriteiten laten de joden die gevangenzaten vrij. Ruth’s moeder aan de andere kant is meegegaan met het eerste en enige transport naar Auschwitz dat vanuit de Rosenstrasse plaatsvond. Lena krijgt haar man Fabian, en ook een joods meisje zonder familieleden.

Invalshoek

Rosenstrasse is een indringende film, van een klasse apart. Ik ben altijd vrij sceptisch over oorlogsfilms, omdat het meestal veel lijken en bloed betreft die we in het nieuws al vaak genoeg te zien krijgen, maar Rosenstrasse is anders. In plaats van de oorlogsstrijd te verfilmen heeft regisseuse Margarethe von Trotta zich laten inspireren door de sterke vrouwen van de Rosenstrasse. “Wir wollen unsere Männer!” galmde het door de Rosenstrasse, een straat in Berlijn waar zich tijdens de oorlog dagelijks honderden Arische vrouwen verzamelden om te smeken om de vrijlating van hun joodse echtgenoten. Het enige dat het overgrote deel van de joodse gevangenen ver van Auschwitz heeft gehouden was het feit dat ze allemaal met een Ariër getrouwd waren. De Duitse regisseuse staat bekend om haar waarheidsgetrouwe en indringende drama’s, zoals Das Zweite Erwachen der Christa Klages (1978). Ook dit keer is het haar gelukt een zo eerlijk mogelijk beeld neer te zetten.

Wanhoop en angst

Het verhaal van een oorlogsfilm verdient vaak de meeste aandacht, en dat geldt ook voor Rosenstrasse. Waar het normaal gesproken een relaas betreft over joodse onderdrukking en de wreedheid van de Nazi’s, zoals in bijvoorbeeld The Pianist, krijgen we in Rosenstrasse een genuanceerder beeld en een kijkje achter de schermen van het Nazi-bewind voorgeschoteld. Uit de beelden blijkt een grote verdeeldheid en angst onder de Duitse Nazi-soldaten. Veel soldaten doen wat hen opgedragen wordt. Tegelijkertijd proberen ze de vrouwen zoveel mogelijk terwille te staan zonder zelf gepakt te worden. Lena’s broer Arthur von Eschenbach (Jürgen Vogel) is een redelijk hooggeplaatste Nazi-functionaris, die uit alle macht Lena’s Fabian vrij probeert te krijgen door te kruipen voor zijn superieuren. De wachters bij de gevangenis in de Rosenstrasse zien met lede ogen aan hoe de Arische vrouwen dan weer huilend en dan weer woedend staan te demonstreren. Ze kunnen niets doen, behalve verhuld verklaren dat hun mannen er inderdaad zitten door de joodse gevangenen naar huissleutels en voedselbonnen te vragen. De wanhoop en woede verdeelt het Nazi-bewind. Misschien dat daardoor de Joodse gevangenen in de Rosenstrasse zijn vrijgelaten.

Duits

In eerste instantie is het vreemd om een film te zien die deels in het Duits en deels in het Engels is gemaakt, maar het went al snel. Het is wel vreemd om te constateren dat de in Amerika geboren en getogen Hannah een uitzonderlijk sterk Duits accent heeft in het Engels en vloeiend Duits spreekt met een uitgebreid vocabulaire. Er komt redelijk wat Duitse slang in de film voor, heb ik me laten vertellen, waarvan zelfs sommige Duitsers niet wisten dat er dergelijke woorden bestonden (dit heb ik nagevraagd, red.). Blijkbaar hebben Hannah en de rest van het gezin op een dusdanige manier Duitse les gehad van hun moeder dat ze beter Duits spreken dan menigeen Duitser.

Berlijn

Behalve deze enigszins rare omgang met het idee van buitenlandse Duitsers, is Rosenstrasse een prachtige film, die waarheidsgetrouw probeert te vertellen over de angst en wanhoop van de vrouwen van de Rosenstrasse. De Arische verdeeldheid laat zich perfect weergeven in het door oorlog verscheurde Berlijn. Laat Berlijn over je heen komen en bereid je voor op een meeslepend relaas waar je kippenvel van krijgt.