It's a Free World

De vrijemarkteconomie dendert door de Europese Unie als een niet te stoppen TGV. Maar eenmaal in West-Europa beland komen honderdduizenden ongeschoolde Oost-Europese migranten bedrogen uit. In Ken Loach’s It’s a Free World wordt hun kwetsbare positie aan de kaak gesteld.

Wat de sociaal bewogen John Steinbeck (Nobelprijswinnaar in 1962) was voor de literatuur, is Ken Loach voor de hedendaagse film: de ridder die de arme sloeber te hulp schiet. “Plus ca change, plus c’est la même chose,” schreeuwt It’s a Free World. De geschiedenis herhaalt zich dus met dezelfde bak stront. En evenals in Steinbecks The Grapes of Wrath (verfilmd door John Ford in 1940), over de uitbuiting van Oklahoma’s boeren in Californië tijdens de Grote Depressie (1929-1940), is de kansarme migrant de klos. Die lui moeten flexibel zijn, roepen de koppelbazen, maar flexibel zijn is vaak een eufemisme voor exploitatie: geen contracten of wetsbescherming en armzalige huisvesting.

Loach kijkt deze keer door de ogen van de uitbuiter zelf in de persoon van de ambitieuze dertiger Angie, overtuigend neergezet door de onbekende actrice Kierston Wareing. Angie is druk bezig met werk, exen, seksen en haar zoontje, als ze onterecht ontslagen wordt als intercedente voor Oost-Europese arbeiders. Zij besluit met haar vriendin Rose (Juliet Ellis) een eigen uitzendbureau te beginnen. Aanvankelijk loopt alles op rolletjes, maar Angie wordt hebberig. Haar metamorfose is des te schokkender omdat deze brutale, sexy meid geen meedogenloze mensensmokkelaar is, maar een sympathieke en hardwerkende alleenstaande moeder die in een gewetenloze bitch verandert. En als ze (na een conflict met een migrant) haar verdiende loon dreigt te krijgen en bijna tot moes wordt geslagen, voel je geen medelijden met haar. Angie maakte het te bont.

Kamermuziek

Ken Loach is een gedreven en belangrijk filmer. Met zijn groots opgezette epische films als The Wind That Shakes the Barley (2007), over de Ierse burgeroorlog, en Land & Freedom (1995), over de Spaanse burgeroorlog, heeft hij de neiging in dezelfde valkuil als Bertolucci in Novecento (1976) te lopen: hij zit soms angstig dicht bij langdradige, linkse propagandapamfletten. Hoe groter de thema’s hoe sterieler en afstandelijker zijn films, lijkt het. Maar dit, roept zijn persafdeling, zijn Kens ‘symfonieën’. Zijn ‘kamermuziek’, in kleine en menselijke films als Raining Stones (1993) en Ae Fond Kiss (2004), overtuigt echter beduidend meer. Met It’s A Free World keert Loach terug naar de kleinschaligheid. Zijn vaste scenarist Paul Laverty voelt zich hierin duidelijk meer thuis getuige de sterke dialogen. Loach is een acteursregisseur pur sang en zijn onbekende acteursensemble is als vanouds ijzersterk, Kierston Wareing voorop.

Gefilmd in Londens Eastend, eindbestemming voor vele illegale migranten, is It’s a Free World ruig, authentiek, zwartgallig en tamelijk eenzijdig. Er zijn immers ook succesverhalen onder Oost-Europeaanse migranten. Maar Loach overtuigt én deprimeert, want hij laat zien dat de eigen morele verantwoordelijkheid in een zucht weg is als er geld te verdienen valt. Kennelijk kan alleen de politiek de migranten bescherming bieden, maar zoals zo vaak loopt die als een kat achter zijn eigen staart de feiten achterna. In 2004 beloofde de Britse Labour-regering maatregelen te nemen als de EU niets ondernam. Vier jaar later hebben noch de EU noch de Britten actie ondernomen. Ondanks het feit dat rijke Europese landen deze stakkers hard nodig hebben voor werk dat niemand anders wil doen, heeft de kwestie geen prioriteit. Gelukkig is er Ken Loach. Zijn visie op deze beschamende exploitatie zorgde in het Verenigd Koninkrijk voor veel tumult. It’s a Free World snijdt als een mes door het flinterdunne vernis van de zogenaamde Europese beschaving. De volgevreten West-Europeaan zucht onverschillig en herhaalt zijn credo: geld moet rollen en shit happens.