Raadselachtige alledaagsheid

De witte ballon was in eerste instantie bedoeld als een film voor kinderen. Toch is Jafar Panahi’s mengeling van sociaal-realisme en poëtische symboliek vooral voer voor volwassen filmliefhebbers. De film won in 1995 de Gouden Camera in Cannes en zette daarmee de Iraanse cinema wereldwijd op de kaart. De witte ballon is nu op dvd uitgebracht en bevat een interview met Panahi waarin hij vertelt over hoe zijn opvallende debuut tot stand kwam.

In De witte ballon wordt een 7-jarig meisje gevolgd tijdens de jaarwisseling in Teheran. Ze wil graag een bijzondere goudvis hebben die ze heeft gezien bij een winkelier. In Iran zijn goudvissen een traditioneel cadeau voor het nieuwe jaar. Ze krijgt uiteindelijk haar moeder zo ver om haar geld te geven, zodat ze de vis kan kopen. Vervolgens volgt de kijker het meisje terwijl ze verschillende obstakels moet overwinnen om de goudvis te bemachtigen. Ze verliest het geld verscheidene malen en er duiken verschillende personages op die haar helpen of juist hinderen.

Onschuldige zoektocht

Op het eerste gezicht heeft de film een realistische stijl, waarbij Panahi’s camera het dagelijkse leven probeert te registreren alsof het om een documentair verslag gaat. Panahi weet deze scènes aan te vullen met symbolische beelden die de film een diepere lading geven. Het script van De witte ballon was geschreven door Abbas Kiarostami die in eerste instantie de film ook zou regisseren. Het verhaal heeft een sterke verwantschap met zijn Waar staat het huis van mijn vriend?, waar eveneens een kind gevolgd wordt die een volwassen wereld ontdekt. Panahi werkte toen al voor Kiarostami als assistent en op Kiarostami’s aandringen besloot hij de film te regisseren.

Panahi geeft in een bijgevoegd interview aan dat hij het eenvoudige verhaal als een basis wilde gebruiken voor een sociaalkritisch portret van verschillende buitenstaanders in Iran. Het meisje komt gedurende haar tocht mensen tegen die verdwaald lijken of niet thuishoren in Teheran. Een arme Afghaanse jongen verkoopt ballonnen om rond te komen. Een soldaat is op verlof en probeert naar zijn familie te gaan. Panahi portretteert deze personages subtiel door de ogen van het meisje dat nieuwsgierig is, maar daarnaast ook haar angst voor vreemden moet overwinnen. In de interactie met deze personen leert ze een realiteit kennen die raadselachtig en complex is.

Indringende zeggingskracht

De witte ballon heeft na tien jaar nog steeds een zeggingskracht die vooral filmliefhebbers zal aanspreken die houden van minimale cinema, met onder een realistische oppervlakte verborgen diepere boodschappen. In zijn narratieve structuur is De witte ballon een voorloper van Panahi’s The Circle en Offside, waar ook maar kort gebruik wordt gemaakt van bepaalde personages. Panahi’s onderliggende boodschap is sindsdien wel kritischer van aard. The Circle en Offside hanteren ook beproevingen en obstakels als een narratief element, maar de nog onschuldige maakbaarheid van de kindertijd is in die films vervangen door de kennis dat er in Iran veel onontkoombare beperkingen gelden.