Een bijzonder hoge prijs voor Zeeland

Waar De Slag om de Schelde zich beperkte tot de strijd om de Sloedam, pakt Het Grote Offensief het grootser aan. Niet alleen geografisch (heel Zeeland komt aan bod), maar ook inhoudelijk en stilistisch. De film is een hybride vorm: deels documentaire, deels speelfilm, met animaties en archiefmateriaal als verbindend weefsel. Het resultaat is verre van een standaard geschiedenisles: het is een meeslepend audiovisueel geheel dat de informatieve kracht van Het Verhaal van Nederland (NTR) combineert met de verbeeldingskracht van een historische dramafilm.

Onderbelicht verhaal

Tijdens de bevrijding van Europa was de Westerschelde van levensbelang voor de bevoorrading van de geallieerden. Zonder deze bevoorrading was een offensief tegen nazi-Duitsland niet mogelijk. De prijs die Zeeland daarvoor betaalde, wordt in deze film pijnlijk duidelijk. Walcheren werd opzettelijk onder water gezet, steden als Middelburg en Vlissingen werden gebombardeerd en duizenden burgers kwamen om. Van Heijningen jr.: ‘Als je er een beetje in duikt, zie je hoe verwoestend de oorlog voor de Zeeuwen is geweest.’ (VPRO Gids) Van Heijningen jr. en producent Alain de Levita maakten eerder verschillende films in Zeeland (waaronder de romcom Weg van Jou in 2017). Zeeuwen zijn volgens hen bescheiden en praten niet graag over hoe zwaar ze het hebben gehad. Toch willen ze de regio onder de aandacht brengen en hebben ze de afgelopen maanden een bevrijdingscampagne gehouden. Van Heijningen jr.: ‘Daarom zijn ze destijds naar ons toe gekomen met de vraag of we een alomvattende documentaire konden maken over wat zich daar aan het eind van WO II allemaal heeft afgespeeld.’ (VPRO Gids)

Visueel sterk

De verwoesting van Zeeland wordt visueel krachtig in beeld gebracht door animaties die de bombardementen laten zien en aan de hand van nagespeelde scènes die de situatie aan het front tonen. De film opent met een indrukwekkende kaart van Zeeland, waarover de warme en gedragen stem van acteur Gijs Scholten van Aschat de kijker meteen het verhaal in trekt. Vervolgens wisselen historische kaarten, archiefbeelden, animaties en nagespeelde scènes elkaar in hoog tempo af. Deze structuur houdt de vaart erin, zonder dat het verwarrend wordt. Integendeel: het helpt de complexe gebeurtenissen overzichtelijk te maken.

Een sterk punt van de film zijn de gespeelde scènes waarin we een inkijkje krijgen in de hoofdkwartieren van de geallieerden. Er zijn vergelijkbare films die zo’n inkijkje geven (bijvoorbeeld de recente documentaire over Churchill op Netflix: Churchill at War), maar Het Grote Offensief blinkt uit door de structuur en hybride vorm, die ervoor zorgt dat de kijker anderhalf uur lang geboeid blijft. De personages van generaal Montgomery en president Eisenhower zijn overtuigend neergezet. De acteurs weten hun personages subtiel te laten botsen: de koppige, zelfverzekerde ‘Monty’ tegenover de bedachtzame, strategische ‘Ike’. De film laat zien hoe hun meningsverschillen – Montgomery wilde snel naar Berlijn terwijl Eisenhower koos voor een voorzichtige opmars – medeverantwoordelijk waren voor het uitstel en daarmee voor het bloedige verloop van de Slag om de Schelde.

© Filmdepot

Eerbetoon aan Zeeuwen

Wat de film bijzonder maakt, is dat hij niet blijft hangen in militaire strategie of heroïek, maar nadrukkelijk oog heeft voor het lot van de Zeeuwse burgerbevolking. Door beelden van overstroomde dorpen en archieffragmenten van verwoeste steden voel je als kijker de impact die dit heeft op de gewone mensen. Juist door dat aspect maakt Het Grote Offensief meer indruk dan een oorlogsdocumentaire: het is namelijk ook een eerbetoon aan de Zeeuwen die letterlijk tussen twee vuren kwamen te staan.

Alhoewel de film een sterk eerbetoon aan de Zeeuwen brengt, zijn er toch een aantal kanttekeningen te maken. Door de veelheid aan vormen (docu, drama, animatie) mist de film soms een duidelijk emotioneel anker. Waar De Slag om de Schelde werkte met fictieve hoofdpersonen waarin je je als kijker kon verplaatsen, kiest Het Grote Offensief voor een meer observerende benadering. Dat maakt het verhaal indrukwekkend, maar soms ook minder invoelbaar.

Desondanks is Het Grote Offensief een indrukwekkende prestatie, aangezien de film op een overtuigende wijze een vergeten hoofdstuk uit de Nederlandse geschiedenis weet te belichten. Door zijn visuele kracht, informatieve rijkdom en betrokken vertelstijl verdient deze docufilm een breed publiek. Deze productie laat zien dat de bevrijding van Nederland niet zonder slag of stoot verliep, waarbij Zeeland een bijzonder hoge prijs betaalde.

De film is te zien vanaf 19 juni 2025.