De stofzuigerman komt nooit twee keer

Aan het eind van Breaking Bad zagen we dat louche advocaat Saul Goodman New Mexico ontvluchtte en met hulp van de ‘stofzuigerman’ een compleet nieuwe identiteit kreeg. In Better Call Saul blijkt dat hij daarna als Gene Takovic door het leven gaat. De eerste vijf seizoenen krijgen we hier mondjesmaat iets van mee. In korte zwart-witfragmenten zien we hoe een in zichzelf gekeerde Gene zijn dagen slijt in Omaha, Nebraska als manager/medewerker van luxe bakkerij Cinnabon. Pas in het laatste seizoen krijgt dit sequelverhaal echt substantie, maar daarover later meer. Bedenkers Vince Gilligan en Peter Gould bouwen de spanning graag langzaam op.  

Slippin’ Jimmy sjoemelt zich omhoog

Better Call Saul is in de eerste plaats een prequel van Breaking Bad. In het begin is het even wennen aan het schijnbaar richtingloze gepruts van Jimmy McGill (een glansrol van Bob Odenkirk). Maar wie geduld heeft, ontdekt dat er opnieuw een narratieve goudmijn is aangeboord. Met zorgvuldig gedoseerde flashbacks wordt in de eerste seizoenen de achtergrond van ‘Slippin’ Jimmy’ uitgewerkt. Vooral de haat-liefdeverhouding met oudere broer Chuck is een cruciaal thema in het eerste deel van de serie. Chuck is de gevierde topadvocaat en één van de naamgevers van het grote Hamlin, Hamlin & McGill (HHM). Jimmy is de kleine sjoemelaar die de advocatuur betreedt via een schriftelijke cursus van een laten we zeggen nogal exotische universiteit. Hun ingewikkelde relatie krijgt extra reliëf door de bijzondere kwaal waar Chuck aan lijdt en die Jimmy op zijn beurt opzadelt met een toch wel liefdevolle rol als mantelzorger. 

Collega Kim Wexler – even voortreffelijk gespeeld door Rhea Seehorn – lijkt zich ondertussen te ontwikkelen tot Jimmy’s soulmate. Flashbacks van hun voorgeschiedenis laten zien dat beiden er vilein plezier in scheppen om dikdoenerige landgenoten een (financiële) loer te draaien. Wat ze ook delen is een carrière bij HHM die niet helemaal zonder wrijving en frustraties verloopt. Gaandeweg dienen zich dus een paar logische vragen aan. Is een gezamenlijk kantoor geen goed idee? En is de persoonlijke chemie misschien sterk genoeg voor een huwelijk? Voor de steeds gewiekstere Jimmy en juridisch toptalent Kim gloort iets van een stralende gezamenlijke toekomst.  

Nevenschade is niet te overzien

Het huis van Chuck, dat in de serie in vlammen opgaat. Foto: Frank Kremer

Helaas wordt de weg naar geluk niet zelden geblokkeerd door persoonlijke gebreken. Het probleem met Jimmy, en eigenlijk ook met Kim, is niet zozeer een slecht karakter, maar een noodlottig onvermogen om de diepere consequenties van hun acties te overzien. Om Kim te steunen in haar poging een grote klant (de Mesa Verde bank) mee te nemen, zet Jimmy zijn broer, die Mesa Verde voor HHM wil behouden, een enorme hak. Zijn ingenieuze plan slaagt perfect, maar de indirecte gevolgen zijn desastreus en leiden tot een uiterst tragische ontknoping van het derde seizoen. Dit herhaalt zich bij de vernederende pranks die ze later samen voor ‘plaaggeest’ Howard Hamlin bedenken. Door een samenloop van omstandigheden, waar ze zelf medeverantwoordelijk voor zijn, is de collateral damage opnieuw gigantisch. Dat Jimmy steeds meer betrokken raakt bij de drugswereld die we al kennen van Breaking Bad blijft niet zonder gevolgen. Kim trekt uiteindelijk de juiste conclusie: Jimmy en zij halen het slechtste in elkaar naar boven, een totale scheiding is onvermijdelijk. 

Gilligan en Gould waken voor teveel psychologisering, maar het ligt voor de hand dat Jimmy na alle zware klappen en verliezen maar al te graag vlucht in het nieuwe karakter dat hij al een tijdje opbouwt. Is Saul een getraumatiseerde Jimmy? Wie weet. De blik verschuift nu in ieder geval even naar Saul Goodman, de glibberige en cynische advocaat uit de eerdere serie. De ultieme gladjanus die schijt heeft aan elke moraal zolang hij zijn huis kan decoreren met een gouden toiletpot.   

Old habits … 

In het laatste seizoen maken we definitief een sprong vooruit naar Nebraska. Een beslissend moment doet zich voor wanneer de nieuwe identiteit van Saul pijnlijk wordt doorgeprikt. Een oude stadgenoot uit Albuquerque herkent Gene Takovic als Saul Goodman. In eerste instantie overweegt Gene om een tweede keer gebruik te maken van de diensten van de stofzuigerman. Maar wil hij nog een keer zo’n peperdure en loodzware identiteitswissel? Hij meent alles zelf wel te kunnen oplossen. Een gewiekst plan – wat een sublieme episode is Nippy toch weer – lijkt het gevaar te bezweren. Wanneer Jimmy/Saul/Gene de verleiding niet kan weerstaan en zijn oude bedriegerspraktijken weer oppakt, gaat het echter helemaal mis. Hoe ver hij inmiddels is afgegleden blijkt wel als Gene tijdens ontsnappingspogingen twee keer een zwaar geweldsmisdrijf overweegt. Zelfs scootmobiel Marion – ontwapenend gespeeld door tv-legende Carol Burnett – bedreigt hij met een wurgdood. 

Hoewel de ontknoping op een serieuze inkeer wijst, is Jimmy’s teloorgang niet meer terug te draaien. Het veelvuldig gebruik van noir-motieven en subtiele verwijzingen naar klassiekers als Citizen Kane (Orson Welles, 1941) en Sunset Boulevard (Billy Wilder, 1950) plaatsen hem uiteindelijk in een oer-Amerikaanse filmtraditie. Een traditie die doorgaans met een grauwe desillusie eindigt. De laatste scene voert ons naar de gevangenis, de plek waar zo treurig veel collateral damage van een zielloze consumptiemaatschappij is opgehoopt. En ook de plek waar je het materiaal vindt waar nachtmerries en onovertroffen tv-series van zijn gemaakt. Want het lijdt geen twijfel, Better Call Saul is in alle opzichten een absolute topper. Het verhaal en de ontwikkeling van de personages, de vindingrijkheid van de schrijvers, het acteren en het camerawerk, het is allemaal om door een ringetje te halen. De titel van de laatste episode mag dan Saul Gone zijn, er is ook een andere woordspeling te bedenken. Saul There!