De ontmaskering van oorlogsretoriek

De boodschap van deze uitvoering van Prins Igor is niet te missen. Bij aanvang wordt op het voordoek pontificaal de tekst ‘Het ontketenen van een oorlog is de beste manier om jezelf te ontvluchten.’ geprojecteerd. Subtiel is het niet, doeltreffend wel: het vreemde en onaf aandoende verhaal wordt een heldere allegorie over het wegrennen voor je verantwoordelijkheid.

Complexe ontstaansgeschiedenis

Er zijn meerdere redenen waardoor het oorspronkelijke verhaal wat rommelig is. Ten eerste is het gebaseerd op middeleeuwse kronieken die door de eeuwen heen talloze keren zijn herschreven. Ten tweede heeft Borodin de opera nooit voltooid en gingen collega-componisten met het materiaal aan de haal. Hoe dan ook, de opera vertelt het verhaal van Prins Igor (Ildar Abdrazakov) die, ondanks slechte voortekenen de interne problemen in zijn stad Poetivil, ten strijde trekt tegen de nomadische Polovtsen. Hij wordt echter al snel gevangengenomen gedurende de strijd. Thuis ziet zijn vrouw (Oksana Dika) met lede ogen aan hoe haar incapabele broer Prins Galitski (een magistraal schmierende Dmitri Ulyanov) de macht grijpt, terwijl de vijand aan de poorten staat. Igor ontsnapt en komt terug in een verwoeste stad, maar de mensen koesteren geen wrok voor zijn nalatigheid en halen de vorst met gejuich binnen.

Wrange kleurenpracht

De vormgeving is vaak wonderschoon én inhoudelijk. In de eerste akte (voorafgegaan door de proloog) is Igor is door de Polovtsen gevangengenomen. Het publiek ziet op het voordoek de grauwe realiteit van de oorlog geprojecteerd, maar Igor verkeert in een shellshock en leeft in een prachtig vormgegeven en daardoor extra wrange hallucinatie. In een veld van klaprozen – bloemen die welig tieren in verwoeste grond – ontmoet hij onder meer zijn vrouw en zijn zoon (Pavel Černoch), maar ook de vijandige veldheer Kontsjak Khan (wederom Ulyanov) en zijn dochter (Agunda Kulaeva). Het hoogtepunt van de eerste akte wordt gevormd door de beroemde Polovetzer Dansen, een zinderende choreografie van aantrekken en afstoten door Polovtsische jongelingen. Ook de viriele dansen in de tweede akte, nadat Igors zwager de macht heeft gegrepen, zijn duizelingwekkend en aanstekelijk. Tot het besef indaalt dat je wordt meegesleurd in het politiek opportunisme en kortzichtige populisme van Galitski.

Terug naar de realiteit

Omdat er geen definitieve versie van Prins Igor bestaat, kunnen de regie en muzikale leiding zich enige vrijheid verschaffen binnen de compositie. Waar de gangbare uitvoering van Prins Igor afsluit met een groot vreugdekoor voor de teruggekeerde vorst, beroept Tsjerniakov zich op ander materiaal uit Borodins schetsen en kiest voor de loutering. De prins is weliswaar terug, maar hij schaamt zich dat hij in tijd van nood ten strijde is getrokken. Er zit niets anders op dan met gebogen hoofd het puin te ruimen en te beginnen aan de wederopbouw. Dit alles wordt begeleid door bitterzoete melodieën en het gehuil van de vrouwen in het decor van een verwoeste stad.

Door niet klakkeloos de geijkte uitvoering over te nemen en het bronmateriaal op een intelligente (en in zekere mate authentiekere) manier te selecteren, maakt Tsjerniakov van een nationalistisch pronkstuk een universeel verhaal. Door de sensuele muziek en de kolkende visualisatie neemt hij de toeschouwer mee in eenzelfde roes die de titelheld ondergaat. De verwoesting die zijn escapisme teweeg heeft gebracht, komt daardoor extra hard aan. Waar waren we al die tijd?

Muzikale leiding: Stanislav Kochanovsky
Regie en decor: Dmitri Tcherniakov
Orkest: Rotterdams Philharmonisch Orkest
Koor: Koor van De Nationale Opera