Slimme apparaten

Technologische innovaties worden vaak het eerst opgepikt door de vermaaksector. Dat is nu zo – denk in het geval van video, dvd en internet bijvoorbeeld aan de porno-industrie – en dat was driehonderd jaar geleden ook al zo. De Industriële Revolutie stond op het punt te beginnen, en overal ter wereld waren uitvinders in de weer met tandwieltjes, springveren en hydraulische systemen bij het maken van steeds ingenieuzere automaten: zelfbewegende machines. Maar omdat de prijs van deze delicate mechanieken ver lag boven het budget van de gemiddelde arbeider, werden de uitvinders en hun nieuwste automaten met open armen ontvangen in de koninklijke paleizen van Europa.

De natuur was een geliefd inspiratiemiddel voor de talloze uitvinders van die tijd: er bestaan, ook nu nog, genoeg voorbeelden van versierde uurwerken, automatische viool- en klavecimbelspelers en schrijfmachines. Maar al deze automaten konden maar één herhaalbaar trucje, of een combinatie van trucs: als de nokkenassen en ponskaarten eenmaal op een bepaalde manier waren geprogrammeerd, lag de beweging vast. Automaten, hoe ingenieus ook, waren slechts automaten. Dat dacht men tenminste, tot Wolfgang von Kempelen in 1770 zijn volautomatische schaakmachine presenteerde. Omdat deze het uiterlijk had van een Oosterse figuur aan een schaaktafel, kreeg het apparaat al gauw de bijnaam de Turk.

Kempelen was als wetenschapper in dienst bij de Oostenrijkse keizerin Maria Theresia. Toen zij hem op een avond vroeg enkele scheikundige en magnetische goocheltrucs uit te leggen, pochte Kempelen dat dit kinderspel was, en dat hij binnen een half jaar een automaat kon maken die iedereen versteld zou doen staan. De keizerin nam de weddenschap aan en Kempelen trok zich terug in zijn werkplaats. Het resultaat, de Turk, zou de wereld tachtig jaar lang in zijn greep houden, mede omdat zijn eigenaars het geheim van zijn werking altijd verborgen hielden. Een mechanische trompettist was nog tot daar aan toe, maar niemand had durven dromen dat een automaat ooit zou kunnen schaken! Het schaakspel was volgens velen immers een van de hoekstenen van de menselijke intelligentie?

De Britse journalist Tom Standage (hij schrijft onder meer voor The Economist) vertelt de geschiedenis van de Turk en belicht daarmee en passant de geschiedenis van kunstmatige intelligentie. Hij belicht alle pogingen van wetenschappers om achter het geheim van het apparaat te komen en analyseert de verschillende mogelijkheden. Uiteindelijk verklapt hij het geheim wel, en het interessante is dat de werking van de Turk niet eens zo gek veel verschilt van de manier waarop superschaakcomputer Deep Blue aan het einde van de twintigste eeuw wereldkampioen Kasparov wist te verslaan. Standage geeft redenen waarom echte kunstmatige intelligentie nog steeds niet echt van de grond is gekomen, terwijl wetenschappers al in de jaren zestig voorspelden dat het toen misschien nog tien jaar zou duren voordat een computer de beroemde Turingtest (is een computer in staat te converseren dat je niet merkt dat het een computer is?) zou kunnen doorstaan, maar de meest recente pogingen daartoe zijn nog verrassend doorzichtig.

De mechanische Turk is een intrigerend boek over een intrigerend onderwerp dat pas in de kinderschoenen staat. Ik ben benieuwd naar de ontwikkelingen van de komende twintig jaar, maar ik vraag me af of Standage het nog mee zal maken of zijn conclusies in een toekomstige herziene druk zullen worden bijgesteld.