Een land stichten om koning te worden
Twee wereldoorlogen en de regimes van Stalin en Hitler veranderden Europa in vijftig jaar dramatisch. Het is de achtergrond waartegen historicus Timothy Snyder het leven van Wilhelm von Habsburg beschrijft. Deze telg van de keizerlijke familie bleef lang monarchale ambities koesteren, maar stierf roemloos in een gevangenis in de Sovjet- Unie .
Wilhelm (1895-1948) was een verre neef van de Oostenrijkse keizer Franz-Josef, en op en top een Habsburger. Zijn jeugd bracht hij door in villa’s, paleizen en op jachten in de Adriatische zee. Maar de eeuwenoude Dubbelmonarchie liep toen op haar laatste benen. Zij viel definitief uiteen na de eerste Wereldoorlog. Toch dacht Wilhelm mogelijkheden te zien in de Oekraïne. Weliswaar was dat geen nationale staat, maar dat kon het in zijn ogen nog wel worden en als het zo ver zo komen, was hij de aangewezen persoon om de vorst ervan te worden.
Pragmatisme
Wilhelm liet zich eerder leiden door pragmatisme dan door hoge idealen. Maar hij was voor alles op zoek naar een positie die zijn afkomst eer aan zouden doen. Probleem was dat het Oekraïense grondgebied onder Oostenrijks, Pools en Russisch bestuur viel. Toen Wilhelm omstreeks 1917 merkte dat de Oekraïners gevoelig waren voor de socialistische geluiden die vanuit Rusland kwamen, schroomde hij niet om dat vuurtje aan te op te poken, als vehikel om nationaal bewustzijn onder de bevolking te kweken. Het leverde hem zijn bijnaam ‘de rode prins’ op. Zijn ambitie werd de grond in geboord toen in 1919 bij de herinrichting van Europa volgens nationale lijnen, Oekraïne niet als natiestaat erkend werd.
Nieuwe kansen zag Wilhelm in de volgende wereldoorlog, toen in 1941 Duitsland de Sovjet-Unie binnenviel. Hoewel hij van huis uit niet antisemitisch was, vond hij het geen probleem om de nazi’s daarin te volgen toen hij dacht langs die weg iets te kunnen bereiken. Maar na de oorlog bevrijdden c.q. bezetten de Sovjets de Oekraïne opnieuw en leek de kans op een zelfstandig Oekraïne voorgoed verkeken. Wilhelm kwam in een Sovjet gevangenis terecht en bezweek er aan tbc, hartkwalen en slechte behandeling.
Homoseksuele escapades
Snyder is flink in de archieven gedoken. Jammer genoeg betreffen die bijna uitsluitend Wilhelms openbare leven en had Snyder weinig persoonlijke documenten tot zijn beschikking. Zijn privéleven scheen wel hier en daar door dat publieke leven heen. Bijvoorbeeld toen hij in zijn Parijse periode betrokken raakte bij enkele oplichtingschandalen en in de daarop volgende juridische processen zijn homoseksuele escapades breed werden uitgemeten in de pers. Het beeld dat opdoemt, is dat van een ijdele man die zich zeer bewust was van zijn aristocratische afkomst. Iemand met grote charmes en weinig scrupules. Iemand die alles in het werk stelde om te verkrijgen waar hij recht op meende te hebben.
De rode prins begint met een wat wonderlijke proloog (‘Er was eens een lieftallige jonge prinses’) en een uitgesponnen eerste hoofdstuk rondom een voorstelling in Wenen ter ere van het zestigste jaar van de regering van de Keizer. Ook het slothoofdstuk is wel erg uitgebreid. Snyder schetst daarin de geschiedenis van Oekraïne tot aan de val de Sovjet-Unie en de uiteindelijke vestiging van het onafhankelijke Oekraïne. Maar als hij dan ook nog de klimaatverandering bespreekt, heb je de neiging om de laatste bladzijden diagonaal te lezen.
