Scandinavië volgens de dialectische methode
.
Jensen, zelf van Deense komaf, speelt met haar boek in op de grote belangstelling voor het hoge noorden als gevolg van populaire films en televisieseries, design en architectuur, ontspanningsliteratuur en de bewondering voor de stabiele noordelijke samenlevingen. Maar klopt dit beeld? Om deze vraag te beantwoorden gaat ze te werk volgens de dialectische methode, ontleend aan de Deense filosoof Søren Kierkegaard: poneer een stelling en haal die vervolgens zelf onderuit. Zo geeft ze van vier Scandinavische landen (IJsland, Groenland en de Faröer blijven buiten beschouwing) een karakteristiek die ze vervolgens toetst.
Vikingen boven het maaiveld
Voor Denemarken neemt Jensen ‘De wet van Jante’ als uitgangspunt. In 1933 verscheen een satirische roman over de kleinburgerlijke groepsdruk in Jante, een fictief provinciestadje. Volgens de Wet van Jante is het verboden om het hoofd boven het maaiveld uit te steken. Nu nog zijn vele Denen het eens met waarden als bescheidenheid, groepssolidariteit en het voor zich houden van eigen gevoelens.
Maar haar bezoek aan de spermabank Cryos, van waaruit Vikingenzaad over de hele wereld wordt uitgestort, levert een ander beeld op. Dit geldt ook voor het culturele kolonialisme ten opzichte van Groenland, waar in de vorige eeuw jonge kinderen min of meer werden gekidnapt om ze als ‘echte Denen’ te laten opgroeien en ze te vervreemden van hun eigen taal en cultuur.
Boze Noren
Opgroeien in Noorwegen is een onderdompeling in het Noorse adagium van goedheid en zuiverheid, verbonden met christelijke waarden en de natuur. Ook hier ziet Stine Jensen een antithese in de vorm van enorme aantallen drugsverslaafden en een agressieve heavymetalscene. Anders Breivik komt uiteraard ter sprake – de mannen van de door Jensen geïnterviewde heavymetalband, die naast musiceren ook kerken in brand staken, beweren dat hij ‘aan de metal’ had gemoeten. Dan was het bij een theatrale uiting van woede en afkeer gebleven in plaats van een massaslachting.
Het beeld van de Boze Jongen van Vigeland in het gelijknamige park is een symbool van verzet tegen het etiket van lievigheid dat de Noren aan zou kleven, ook volgens de Noren zelf.
Achter het uithangbord
Voor Zweden en Finland – gekenschetst door respectievelijk egalitaire matigheid en doorzettingsvermogen – is het recept hetzelfde: Jensen poneert een stelling en haalt die onderuit. De Zweedse samenleving is niet zo geëmancipeerd als het uithangbord suggereert. Zowel vrouwen als immigranten worden nog steeds achtergesteld. Rond de laatste groep kwam het in de zomer van 2013 tot gewelddadige uitbarstingen in een allochtone buurt van Stockholm.
In Finland, met zijn koude, donkere winters en zijn dun bevolkte gebieden, ligt de depressie altijd op de loer en is het zelfmoordpercentage uitzonderlijk hoog. Het veelgeroemde ‘sisu’, Fins voor standvastigheid en doorzettingsvermogen, beschermt de Finnen kennelijk niet voldoende. Alcoholisme is een volksziekte en sociaal isolement, de keerzijde van een enorme hang naar privéruimte, maakt het er niet beter op. Ook Finland is niet wat het lijkt.
Het geheel is, hoewel prettig leesbaar, een ietwat oppervlakkig ‘boek bij de serie’. De op zichzelf interessante vragen worden ondanks verwijzingen naar ander onderzoek niet echt uitgediept. De VPRO zond in oktober en november 2013 een vierdelig reisverhaal uit met Stine Jensen in de hoofdrol als betrokken verslaggever. De kleurrijke en afwisselende beelden zorgen voor precies de juiste aanvulling bij de tekst. Misschien een goed idee om bij een eventueel volgende druk de dvd erbij te voegen?
