Rechtspreken tussen het puin
Tien maanden duurde het proces van Neurenberg, waar vlak na de oorlog de nazitop werd berecht. De Duitse journalist Steffen Radlmaier dook in de archieven en verzamelde een boeiend scala aan krantenverslagen en beschouwingen.
Het procédé levert een gevarieerd scala aan visies op, omdat de verslaggevers en schrijvers uit de hele wereld komen. Er is zelfs een Chinese reporter bij, die als eerste in Neurenberg arriveert. “Moederziel alleen bewoon ik een half kasteel en ik voel me eenzaam,” laat hij het thuisfront weten.
Een ander deel van de pers bivakkeert in het Grand Hotel, dat te lijden heeft gehad onder geallieerde bombardementen. Zo krijgt een Amerikaanse correspondent de sleutel van een kamer die niet meer blijkt te bestaan. En hij noteert: “Gelukkig waarschuwde het onverwachte panorama van de avondlijke hemel mijn vrouw, die me nog net op tijd kon tegenhouden.”
In puin
 |
| Hermann Göring |
Heel Neurenberg ligt overigens in puin. Een deel van de bevolking slaapt nog in voormalige schuilkelders en de nachtclubs die de Amerikanen openen om hun gasten te vermaken, contrasteren daar wonderlijk mee. Dat we zoveel over de randverschijnselen komen te weten, komt omdat het proces van het Internationaal Militair Tribunaal, dat van 20 november 1945 tot 1 oktober 1946 duurt, nogal saai is. Het sleept zich maar voort. En de 23 nazi’s die terechtstaan tonen geen greintje berouw.
Alleen op momenten dat er beelden uit de concentratiekampen worden vertoond, is de spanning te snijden. “Niemand in de rechtszaal leek meer te kunnen ademen toen op het witte doek de tractor honderden lijken voor zich uit duwde om ze in een massagraf te schuiven,” noteert een verslaggever.
Uiteraard gaat de meeste aandacht van de verslaggevers uit naar Göring, de hoogste nazi in rang, nadat Hitler, Goebbels en Himmler zelfmoord hebben gepleegd. De dikke rijksmaarschalk, die ten tijde van het proces flink is afgevallen, oogt in zijn uniform, waar de onderscheidingstekens vanaf zijn gehaald, als een onbeduidende portier. Maar ondanks dat moeten de verslaggevers toegeven dat Göring behoorlijk intelligent en sluw is. De Amerikaanse hoofdaanklager weet niet goed raad met hem en wordt uiteindelijk gered door zijn Engelse en Russische collega’s, die veel meer afweten van de misdaden waarvoor de blaaskaak annex kunstrover verantwoordelijk kan worden gehouden.
Sfeerverslagen
~
Alhoewel er veel aandacht is voor de sfeer in het perskamp en voor de feestjes, zijn er gelukkig ook verslaggevers die er op uit trekken. Zo trekt de Amerikaanse journaliste Nora Waln het tot puin gebombardeerde Neurenberg in om namens een hulpinstantie een grootmoeder en haar drie kleinkinderen te bezoeken. Op weg naar de kelder waar ze in wonen, wordt ze aangeklampt door de vrouw van een nazi, die haar vraagt een goed woordje voor haar te doen bij de kolonel die de nazigevangenen bewaakt. Waarop een van de kleinkinderen de vrouw herkent van oude krantenfoto’s. “U had altijd chique kleren aan,” roept ze uit, waarmee de kloof tussen de feestvierende nazitop en het berooide Duitse volk aardig wordt getypeerd.
Erika Mann
Het boek bevat een aantal bijdragen van mindere kwaliteit, bijvoorbeeld van ene W.E. Süsskind, die voor de Süddeutsche Zeitung schreef en vage, zweverige artikelen schrijft die je na lezing alweer geheel bent vergeten. Maar dat wordt gecompenseerd door de rake observaties van Erika Mann, dochter van de beroemde Duitse schrijver Thomas Mann. In het volgende citaat proef je haar oprechte verontwaardiging over de tendens bij een aantal van haar landgenoten om de schuldvraag te ontlopen. “Net als de rest van hun landgenoten hebben ze niets gedaan, niets gezien en niets geweten. Ze zeggen allemaal: ‘Vreselijk, vreselijk, vreselijk!’ en wat de vraag naar hun medeplichtigheid betreft verklaren ze dat de echte schuldigen niet in de rechtszaal zijn: Hitler, Bormann, Himmler, Heydrich – de vermisten, doden en afwezigen.”
