Boeken / Fictie

De tijd terugdraaien

recensie: Sarah Waters - The Night Watch (De nachtwacht)

Britse literatuur heeft over het algemeen een mooie eigenschap die de Nederlandse nog wel eens mist: ze kan zowel lekker weglezen als literair zijn. Sarah Waters bewandelt de weg tussen lectuur en literatuur moeiteloos. Ze eigent zich in haar romans het taalgebruik van de historische periode waarin ze spelen toe en neemt de schrijfstijl van contemporaine auteurs over. Samen met de details van het leven in die tijd verwerkt ze dit zorgvuldig in een onderhoudend verhaal met verrassende plotwendingen en aansprekende karakters.

Deze formule blijkt erg succesvol. Waters’ eerste drie boeken, die zich afspeelden in het Victoriaanse Engeland, werden juichend ontvangen door zowel critici als publiek. Tipping the Velvet en Fingersmith werden al verfilmd voor de BBC. Met haar nieuwste roman, The Night Watch, laat Waters de negentiende eeuw achter zich, maar haar schrijfmethode is hetzelfde gebleven, getuige ook de lijst met geraadpleegde literatuur achterin het boek.

~

Londen rond de Tweede Wereldoorlog

The Night Watch vertelt het verhaal van vier Londenaren tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog. Of eigenlijk vlak na en tijdens, want het boek begint in 1947 en keert daarna terug in de tijd naar 1943 en 1941. Zoals een van de hoofdpersonen, Kay, namelijk zegt, “people’s pasts [are] so much more interesting than their futures”. Alle vier hebben ze hun trauma’s en geheimen. Kay was tijdens de oorlog in haar element als chauffeur van een ambulance, maar loopt nu met haar ziel onder haar arm over straat, aangestaard vanwege haar mannenkleren. Helen werkt bij een relatiebureau, maar heeft zelf problemen met vriendin Julia. Vivien, Helens collega, onderhoudt al sinds het begin van de oorlog een affaire met een getrouwde man. Viviens verlegen broer Duncan woont in bij ene ‘Uncle Horace’ en heeft een gevangenisverleden.

In de loop van het verhaal worden de geheimen van de vier ontrafeld en wordt duidelijk dat hun levens nauw met elkaar verbonden waren. Door de omgekeerde lineaire structuur van het boek blijven in het eerste deel nog vaak de redenen voor het gedrag van de hoofdpersonen onduidelijk. Waarom reageert Helen zo onredelijk jaloers op de omgang van Julia met een andere vrouw? Wat is er gebeurd tijdens de oorlog waardoor Kay alle levenslust verloren heeft, en waarom is de zachtaardige Duncan gevangen gezet? Het tweede deel van The Night Watch bevat verrassende verklaringen; het derde deel is er om de ‘losse eindjes’ – voor zover daar sprake van kan zijn als je eindigt bij het begin van een verhaal – aan elkaar te knopen.

Waters weet de troosteloosheid van het naoorlogse Londen effectief te koppelen aan het uitzichtloze bestaan van de hoofdpersonen. Wanneer Kay door de vernielde straten van de stad loopt, zonder doel, omdat ze niets te doen heeft en niemand heeft om op te zoeken, lijkt de zomerdag, die binnen nog mooi leek, opeens verdord en uitgeput. Ook in het 1943-deel van The Night Watch gaat de verwoesting van Londen gelijk op met de steeds meer ineenstortende levens van Kay, Helen, Duncan en Vivien. Ware liefde en geluk worden ruw verstoord door luchtalarmen en links en rechts vallende bommen.

Realistisch tijdsbeeld

Waters slaagt er ook goed in om het leven tijdens en na de oorlog realistisch te beschrijven. Het is te merken dat ze onderzoek heeft gedaan naar de periode: ze beschrijft gedetailleerd het interieur van de kamers, wat voor kleren de karakters dragen en hoe de straten van Londen er destijds uitzagen. Hoewel zoveel details storend zouden kunnen werken, is dat hier niet het geval. Het brengt het verhaal juist tot leven; de lezer raakt vertrouwd met de setting en kan die voor zich zien.

Maar juist doordat je als lezer zo diep in het verhaal zit, laat The Night Watch je gefrustreerd achter. Je leeft mee met de figuren, je wordt ondergedompeld in hun leefwereld, je komt achter al hun geheimen. Hun toekomst maakt echter geen deel uit van het verhaal. Je wilt weten hoe het ze verder vergaat. Helaas heb je ze al na 160 pagina’s achter moeten laten in 1947. Zonder duidelijk happy end. Het enige dat je kunt doen, is het boek herlezen, in de hoop dat wat je nu weet over hun verleden, nieuw licht werpt op het eerste deel van het verhaal. Wees dus gewaarschuwd: deze roman kun je niet na één keer lezen wegleggen.

Nederlandse vertaling: Sarah Waters • De nachtwacht • Uitgever: Nijgh & Van Ditmar • Prijs: € 19,90 • 400 pagina’s • ISBN 9038884435