Boeken / Non-fictie

Persoonlijke seks

recensie: Piet Calis - Venus in minirok. Seks in de literatuur na 1945

‘Sex sells.’ Dat moet Piet Calis ook gedacht hebben toen hij begon aan zijn boek Venus in minirok. Seks in de literatuur na 1945. Want de titel belooft meer dan het boek kan waarmaken. Of misschien wel beter: het boek biedt meer dan de titel kan waarmaken. En weer anders gezegd: de vlag dekt de lading niet.

Dat moet Piet Calis ook gedacht hebben toen hij begon aan zijn boek Venus in minirok. Seks in de literatuur na 1945. Want de titel belooft meer dan het boek kan waarmaken. Of misschien wel beter: het boek biedt meer dan de titel kan waarmaken. En weer anders gezegd: de vlag dekt de lading niet.

Hoog tijd om bovenstaande cryptische omschrijving helderder onder het voetlicht te brengen in ‘een treffende, zelden hilarische en heldere analyse’ van Venus in minirok.

Wat het boek belooft

Piet Calis, specialist op het gebied van de moderne literatuur, laat zien hoe de grote veranderingen die Nederland en Vlaanderen in de afgelopen vijfenzestig jaar op erotisch gebied hebben doorgemaakt, hun weerslag vonden in de literatuur. Calis schetst de ontwikkelingen met treffende, soms hilarische fragmenten en heldere analyses; hij was getuige van die ontwikkelingen en dat maakt Venus in minirok een zeer persoonlijk boek.

Aldus de omslag van dit boekwerk. De onoplettende lezer zou nu dus een chronologische opsomming kunnen verwachten van de van de ontwikkelingen op seksueel gebied, die hun weerslag vinden in de literatuur ten tijde van die ontwikkelingen. Een en ander treffend voorzien van citaten uit relevante literaire werken. Calis zal het geheel van heldere analyses voorzien om alles in historisch perspectief te plaatsen.

Wat het boek biedt

Venus in minirok biedt een thematische benadering van het onderwerp. Op basis van thema’s als ‘De jaren de onschuld’, ‘De eerste ontmoeting’ en ‘Het niet zo volkomen huwelijk’ probeert Calis aan te geven hoe de literatuur met deze onderwerpen omging en -gaat. Hoewel het in dit stuk herhaaldelijk gebruik van de term literatuur misleidend is, want Calis haalt meer aan dan alleen dat. Regelmatig haalt hij er andere kunstvormen bij zoals film.

Door de thematische aanpak én het bredere perspectief wordt het moeilijk om een gedegen beeld te krijgen van hoe seks en literatuur elkaar in de loop der jaren hebben beïnvloed. De heldere analyses van Calis blijven beperkt tot de inhoud van de afzonderlijke citaten uit de literatuur. Hoe de seksuele ontwikkelingen versterkt of afgezwakt werden door de literatuur (en vice versa) blijft in het midden.

Willekeur
Dat dit een persoonlijk boek is geworden, blijkt vooral uit de volkomen willekeurige keuze van fragmenten. Deze lijkt afhankelijk van Calis’ esthetische voorkeuren in plaats van dat ze voortvloeit uit het belang van de weerslag van de seksuele ontwikkelingen op deze fragmenten. Dat maakt het boek tot een anekdotisch geheel in plaats van een gedegen studie naar de onderlinge invloeden.

Wat dit beeld nog versterkt, is dat Calis zich niet beperkt tot seks. Meerdere malen gaan zijn citaten over liefde. Dat seks en liefde aan elkaar gerelateerd zijn moge duidelijk zijn, maar de aangehaalde fragmenten gaan hier uitsluitend over de liefde, zonder dat daar ook maar een enkele seksuele handeling bij komt kijken. Deze inconsistentie is nog verwarrender als Calis in het hoofdstuk over prostitutie zelf juist aangeeft dat tussen liefde en seks een duidelijke lijn valt te trekken.

Een laatste probleem is de periode waarover dit boek zegt te gaan: de literatuur na 1945. Om zaken te duiden moet Calis regelmatig teruggrijpen op perioden die ver voor dit tijdstip liggen. Zo heeft hij het bij een onderwerp als incest en pedofilie over de oude Grieken en het oude Egypte. Maar ook in zijn literaire verwijzingen grijpt hij regelmatig terug op ouder werk uit de achttiende en negentiende eeuw. Dit maakt het nog lastiger om de rol van de literatuur in het naoorlogse tijdvak te duiden.

Wel lollig, niet leerzaam

Al met al is Venus in minirok een leuke verzameling anekdotes en grappige weetjes. Maar meer dan dat is het niet. En wie bijvoorbeeld een gedegen studie naar de invloed van het geschreven (literaire) woord op de seks verwacht, komt bedrogen uit. De amusementswaarde van het boek is hoog, maar de informatieve waarde is door de inconsistentie behoorlijk laag te noemen. Lees Venus in minirok dus gewoon voor de lol.