De onbehaaglijke grond onder onze voeten

Louise Washington heeft van haar voorouders een flink stuk land en de daarbij behorende boerderij geërfd. Alles uit de nalatenschap van een blanke landeigenaar die in koloniale tijden de zwarte pachters – voormalige slaven­ – zijn volledige bezit heeft toevertrouwd. Als haar man overlijdt wordt ze gedwongen het landgoed te verkopen aan een projectontwikkelaar die op die plek de uitdijende stad met een protserige buitenwijk wil opsieren.

Dat dit project tot mislukken gedoemd is, wordt door Flanery benauwend beschreven door de maniakale gedrevenheid van deze ondernemer, Paul Krovik, samen te laten vallen met zijn bouwkundige incompetentie. De paradijselijke woonwijk met grote nepklassieke verandavilla’s en een gecontroleerde sociale samenhang blijkt niet aan te slaan en het hele plan is ver voor de oplevering al failliet verklaard. Tot overmaat van ramp verliest Krovik zijn eigen modelwoning en wordt hij door vrouw en kinderen verlaten.

Geheime bunker
Langzaam weet de schrijver ons mee te sleuren in zijn geconstrueerde aanloop naar de hedendaagse realiteit. De oude Louise heeft zich illegaal verschanst in haar onteigende boerderij en de afgeserveerde Paul Krovik leeft onzichtbaar in de geheime atoombunker onder zijn verlaten gezinswoning. Als dit huis wordt verkocht aan een jong gezin uit Boston ontpopt hij zich als mysterieuze klopgeest die als enig doel heeft de nieuwkomers te verjagen, zijn voormalig bezit in te nemen en het gedroomde project weer op te pakken.

Gevallen land is een gedreven verhaal, Patrick Flanery weet zijn karakters inhoud te geven en hij smeedt verschillende perspectieven tot een verrassende eenheid. Wat opvalt is de doorlopende onbehaaglijkheid, die vooral gevoed wordt door de keuze van de schrijver voor uitgesproken onsympathieke personages. De plaats van handeling is ellendig, de mensen zijn onaangenaam, zelfs het weer is aan één stuk door dramatisch te noemen. Er is nergens ook maar een sprankje warmte te bekennen.

Indalende kou
Die beklemmende atmosfeer maakt dat Gevallen land van voor tot achter een kille spanning met zich mee blijft dragen. Niet zoals een thriller waar altijd de opmaat naar de ontknopende eindscène op de loer ligt, maar juist een langzaam indalend koufront dat het hele verhaal bekruipt. Dat wordt nog extra benadrukt door de nieuwe bewoners van het huis en hun curieuze werkzaamheden. Julie ontwikkelt in een hightech laboratorium een robot die steeds meer menselijke trekjes krijgt, Nathaniel maakt carrière bij een internationaal beveiligingsconcern dat zich langzaam transformeert tot een controlerende en corrigerende staat-in-een-staat. De sociale gemankeerdheid van de personages stuwt het verhaal naar een rampzalige afloop die niet eens als een verrassing komt.

Als Flanery een visionaire roman wilde schrijven waarin een beeld geschetst wordt van onze samenleving waarin geen stap meer gezet kan worden zonder dat ergens een observerende overheid meekijkt, is hem dat aardig gelukt. De actualiteit wijst uit dat op vele gebieden een dergelijk misbruik van privacy aan de orde van de dag is en Big Brother-achtige taferelen een dreigende werkelijkheid worden. Neemt niet weg dat de overdreven omslagtekst van dit boek, het wervende ‘ondraaglijk spannend’ nergens echt goed uit de verf komt. De kwalificatie ‘benauwd verontrustend’ zou hier meer van toepassing zijn.