Dodelijke verwarring

In Het Amerikaanse meisje duikt plotseling een jong Amerikaans meisje op in de moerassige kuststreek dichtbij de Finse hoofdstad Helsinki. Ze is apart en maakt grote indruk op haar omgeving. Niet lang daarna wordt dit meisje, genaamd Eddie de Wire, dood aangetroffen in een poel in de bossen en haar vriendje pleegt zelfmoord. Hiermee wordt ze onderdeel van de plaatselijke mythologie. De dood van Eddie spreekt tot de verbeelding van de lokale jeugd en houdt deze bezig. Zo ook Doris Flinkenberg en Sandra Wärn. Deze twee hartsvriendinnen proberen door het spelen van een soort rollenspel te achterhalen wat er met Eddie gebeurd is. Een spel dat uiteindelijk fataal zal uitpakken.

Vorm en inhoud

Het Amerikaans meisje is het vijfde werk van Monika Fagerholm, die eerder al internationaal succes boekte met haar roman Mooie vrouwen aan het water. Ook Het Amerikaans meisje krijgt goede kritieken. Tevens ontving zij de Zweedse Augustprijs voor de literatuur in 2005. Er is echter een probleem met de schrijfstijl van deze Finse auteur. Haar werk is moeilijk of niet vertaalbaar. Haar roman Diva werd in Scandinavië een waar cultboek. Hierin draait alles om een dertienjarig meisje dat haar wereld ontdekt en definieert. Ze vindt haar eigen woorden uit, haar eigen taal, bestaande woorden geeft ze een eigen betekenis. Fagerholm zegt zelf dat ze streeft naar eenheid van vorm en inhoud. Door dit gestoei met taal blijkt het boek echter moeilijk te vertalen. Ook in Het Amerikaanse meisje word je steeds met deze taalkunsten geconfronteerd.

Verwarring

Het Amerikaanse meisje begint niet alleen met de dood van Eddie de Wire, maar ook haar vriendje Björn én Doris Flinkenberg blazen hun laatste ademtocht uit in de eerste vijftien pagina’s. In deze inleidende bladzijden krijg je al meteen een goed idee van de stijl van Fagerholm.

Solveig moest al het mogelijke doen om Rita te kalmeren. Toen ineens liep het bos vol mensen. Dokters, politiemensen, ambulance.
Maar. Doris Nacht én Sandra Dag.
In een van hun spelletjes.
Ze waren dus met z’n tweeën geweest. Sandra en Doris, met z’n tweeën.

Ogenschijnlijk onsamenhangende zinnen volgen elkaar op. Zinnen worden begonnen, maar niet afgemaakt. Het oogt allemaal erg verwarrend. En dat hoort natuurlijk ook zo. Er worden in die eerste pagina’s even drie mensenlevens beëindigd! Daarom wil Fagerholm ook verwarring scheppen. Ze wil dat de lezer zich gaat afvragen wat hier nu precies gaande is, zodat die lezer ook de rest van het boek tot zich zal nemen.

Groei

Het boek gaat echter op dezelfde voet verder. Hoe verder je in het meer dan vijfhonderd pagina’s tellende boek vordert, hoe meer je jezelf gaat afvragen of al die vaagheid uiteindelijk nog ergens toe leidt. Als je niet van de vreemde, soms onlogische zinsconstructies houdt die Fagerholm fabriceert, dan zul je dit boek nooit uitlezen. Maar die rare zinnen, die onsamenhangende constructies vormen uiteindelijk wel een prachtig verhaal. Ze vertellen je over het groei- en leerproces van twee jonge meisjes. Een proces dat voor Doris vroegtijdig tot stilstand komt door haar overlijden en waarmee Sandra dus daarna alleen verder moet. Het verhaalt ook van liefde en bedrog en van strijd en verlies. Kortom, het heeft alles in zich wat een boek interessant kan maken.

Als we tenslotte dan te maken krijgen met een finale die net zo snel verloopt als hoe we begonnen zijn, dan is de cirkel uiteindelijk toch weer gewoon rond. In slechts enkele pagina’s wordt uiteindelijk duidelijk hoe de gebeurtenissen uit het begin van het boek verband met elkaar houden. Helemaal mooi is hierbij dat het totaal anders in elkaar zit dan je gedurende het lezen gedacht had. Is die verwarring toch ergens goed voor geweest.

Begrip

We hebben dus te maken met een prachtig boek dat menig lezer zal afstoten door het gebezigde taalgebruik. Dit kan de beoordeling van een boek behoorlijk lastig maken. Het Amerikaanse meisje laat uiteindelijk echter zo’n sterke indruk achter, dat je er eigenlijk alleen maar positief over kunt zijn.

In het voorwoord van haar roman Mooie vrouwen aan het water zegt Fagerholm: “Mijn doel is niet boeken de wereld in te helpen, maar mijzelf te veranderen en de wereld te begrijpen.” Naar aanleiding daarvan kan ik in het kader van Het Amerikaanse meisje alleen maar concluderen: “Mijn doel is niet boeken te lezen, maar mijzelf te veranderen en Monika Fagerholm te begrijpen.”