CSI Stockholm
Een oude man wordt dood gevonden in zijn bed, opengesneden als een zalm. Zijn tong is uit zijn mond gesneden en ligt verkoold op de grilplaat. Een agente uit Stockholm wordt eropuit gestuurd om de lokale politie in het Zweedse dorpje Pajala te versterken. Mikael Niemi legt in zijn macabere detective De man die stierf als een zalm de ziel van de Zweeds-Finse grensregio (Tornedal) bloot.
Hoe groot het verschil tussen de stad en de provincie is, merkt Therese Fossness als ze naar het Tornedalse Pajala wordt gestuurd om de zalmzaak op te lossen. Onder hun stugge huid zijn de zwijgzame Tornedalers onderling in een talenoorlog verstrikt.
De half Zweedse, half Samische auteur Mikeal Niemi beschrijft het culturele talenconflict tot in haar historische oorsprong. Met biografisch detail gaat Niemi in op de onderhandelingen tussen de Russen en de Zweden na de oorlog in 1809. Zijn beschrijving van het Meänkieli-verbod dat de Zweedse koning enkele decennia later uitvaardigde, getuigt van veel inbeeldingsvermogen:
Taal is besmettelijk. (…) We geven de Finse nederzettingen scholen op kosten van de staat. Op voorwaarde dat ze alleen in het Zweeds lesgeven. Verordening van Zijne majesteit, 2 november 1888. Een bolwerk, dacht hij. Tegen het Fins. Tegen het oprukkende, ongebreidelde barbarisme.
Schoolstrijd
Tussen de historische intermezzo’s door speelt het verhaal in het heden. In het heden is het Meänkieli (het Finse dialect dat in Tornedal gesproken wordt) erkend als een officiële taal van Zweden, maar wordt het desalniettemin buiten familiekringen weinig gebruikt. Therese komt erachter dat een groep streekbewoners er naar streeft het Meankieli wederom te onderwijzen op de scholen. De schoolstrijd splitst de regio in tweeën. Voor de een is het Meänkieli een geuzentaal, voor de ander een herinnering aan verdrukking en schaamte uit de tijden van het verbod.
De vermoorde Martin Udde hoorde bij de fervente tegenstanders. In levende lijve had hij zich fel tegen het herinvoeren van het Meänkieli gekeerd in brieven aan de lokale krant. ‘Luizen in de Zweedse vlag’, noemde hij de voorstanders van het taalonderwijs. Als de recherche door toeval meer te weten komt over Uddes verleden, blijkt dat de stilzwijgende bevolking ook nog andere redenen heeft om een diepgaande haat jegens de oud-onderwijzer te koesteren.
Het is de eerste zaak van de cosmopolitan-drinkende Therese. Ze voelt een weerzin voor de dorpsbewoners met hun ‘aardappelhoofden en gebrek aan ambitie’ en ergert zich aan de stugheid waarmee verdachten weigeren Zweeds te praten. Toch wordt ze ook aangetrokken tot de mystiek die uitgaat van de visetende, houthakkende zwijgzaamheid en de vreemde taal.
‘Lekker’, zei ze. ‘Heb je dat van thuis meegenomen?’ ‘Kieli,’ knikte hij. ‘Meänkieli?’. Hij lachte. ‘Precies, je eet taal’. ‘Dat begrijp ik niet.’ ‘Meänkieli betekent “onze taal”, maar Kieli betekent ook “dit”, zei hij en hij hield het grijze stuk vlees omhoog. ‘Het is van de elandenjacht’. Toch geen penis, dacht ze, toen ze naar de vorm keek. Jezusnogaantoe, het zal toch geen penis van een eland zijn. ‘Ik heb hem zelf gekookt,’ zei hij. ‘Het is een tong.’
Supercop
Qua stijl doet De man die stierf als een zalm soms denken aan de thrillers van Karin Slaughter. Er is sprake van een vrouwelijke supercop die worstelt met gevoelens uit haar privéleven en zich ondertussen buigt over misdaad in een idyllisch edoch incestueus dorpje.
Hoewel het boek ietwat ongeloofwaardig macaber eindigt, is het niet moeilijk om meegezogen te worden in de mystiek van de Scandinavische regio. De combinatie van supercopdetective met Zweeds-Finse antropologie maakt de roman tot heerlijke vakantielectuur.
