Verkenningen van een denkende geest

Iedereen heeft wel eens een essay geschreven. In de meest ruime definitie van het woord is deze recensie een essay, evenals de stukken op de opiniepagina’s van kranten en tijdschriften, een ingezonden brief, en natuurlijk het op school geschreven opstel over de zomervakantie. En dan zijn er nog de essays die uitdrukkelijk als essay geschreven worden, zoals Joke Hermsens stukken over tijd en de mens.

Wat weet ik?
De vader van dit genre is de Fransman Michel de Montaigne (1533–1592). In 1571, op de dag van zijn 38^e verjaardag, trok hij zich terug in zijn kasteel in de Dordogne, omringd door vele wijsgerige werken en begon hij te schrijven. Toen hij ruim twintig jaar later stierf, liet hij meer dan honderd ‘essais’ achter, verzameld in drie boeken.

Montaignes essays zijn probeersels, verkenningen. De vraag die in elk essay weer centraal staat, is ‘wat weet ik?’ Meer nog dan over leugenaars, vriendschap, geuren en innerlijke kracht – slechts vier onderwerpen – gaan de essays over Montaignes ik en zijn denken. Ze zijn autobiografisch zonder over zijn leven te verhalen: elk essay geeft een blik in de geest van een scherp denker, niet in het leven van die persoon. Montaigne zelf blijft dan ook buiten beeld.

Wat Montaigne weet, maakt nogal een verandering door. De essays is verdeeld in drie boeken: A, geschreven tussen 1571 en 1580; B, geschreven tussen 1580 en 1588 en C, geschreven in de laatste vier jaar van zijn leven. In zijn nawoord verklaart vertaler Hans van Pinxteren de verschillen tussen deze fases en de stadia in Montaignes denken. ‘Ik kan mijn model maar niet laten stilstaan. Hij zwakt en waggelt in een natuurlijke dronkenschap,’ citeert hij de meester, en Afshin Ellian noteert in zijn nawoord: ‘De eeuwige mens bestaat niet.’

Een essay per dag

Misschien is er wel niets ijdeler dan het ijdel geschrijf over dit onderwerp… Ik kan niet over mijn leven schrijven aan de hand van mijn daden, daar zijn mijn lotgevallen te onbeduidend voor: dus registreer ik wat in mijn hoofd opkomt.

Dit schrijft Montaigne in zijn late essay ‘Over de ijdelheid’, een van zijn mooiste en bekendste. Het gaat niet zozeer over ijdelheid, zoals hij zelf ook toegeeft, maar meer over zijn reizen; het is een mooi, persoonlijk essay.

Deze uitgave van uitgeverij Athenaeum mag dan te dik zijn om als pocket mee te dragen, Montaignes Essays is een aanwinst voor iedere lezer. Zijn aftastende, meanderende zoektocht naar wijsheid is een voorbeeld voor iedere hedendaagse essayist. Af en toe een essay, een heel leven lang: wat wens je nog meer?