Tuig van de richel

Ze zijn inmiddels berucht geworden, de hoofdpersonen uit de vroege romans van Martin Amis: de pornobeluste John Self uit Money (1984) en de ongrijpbare hedonist Keith Talent uit London Fields (1989). Nietsontziend, weerzinwekkend en tot op het bot verdorven bevolken ze verhalen die de lezer af en toe naar adem doen happen en een sluimerend ongemakkelijk gevoel bezorgen.

En nu zitten we opgescheept met Lionel Aso, officieel geregistreerd als Asociaal en met trots deze geuzennaam voerend. Hij terroriseert de achterstandswijk Diston met zijn explosief ontbrandende aggressie en zijn twee psychopatische pitbulls die scherp worden gehouden op een dieet van biefstuk-met-tabasco en af en toe een sixpack bier.

Desmond
Op zijn bekende wervelende manier introduceert Amis zijn personages, niet op een presenteerblaadje maar direct in de bizarre wereld waar de lezer best wat moeite mag doen om deel van uit te maken. De vlijmscherpe dialogen rollen soepel van de bladzijde – geen woord teveel – in soms potsierlijke straattaal waar de vertalers een aardige kluif aan zullen hebben gehad. Hier wordt geen verhaal verteld, hier wordt men aan de haren een duistere wereld ingesleurd.

Lionel heeft zijn vijftienjarige neefje Desmond onder zijn hoede, een jongen die serieus bezig is hogerop te komen in het leven, wat een doorn in het oog is van ome Li. Desmond heeft een kortstondige sexuele verhouding met z’n oma, de veertigjarige moeder van Lionel. Dit gegeven is de rode draad in deze geschiedenis, de woede van Lionel die er neus van heeft gekregen dat ‘me ma lig te wippe’ met een jonge scholier, waardoor Desmond doodsbang is voor ontmaskering en zijn heil zoekt in het anoniem aanschrijven van hulprubrieken in de tabloids.

Moraliteit
Als Lionel na de zoveelste geweldpleging weer in de gevangenis belandt en daar tegen zijn gewoonte in een lottoformulier invult, blijkt hij de winnaar van 140 miljoen pond. ‘Het bewijs dat God gevoel voor humor heeft’, aldus de gevangenisdirecteur. Na zijn vervroegde vrijlating leeft hij het luxe leven van een omhooggevallen miljonair. Omringt zich met foute adviseurs en verblijft in de meest luxueuze hotels, waar hij vervolgens weer wordt uitgegooid wegens wangedrag of vandalisme. Opgejaagd door de schandaalpers – Hufter Van De Lotto – deelt hij hier en daar gewoontegetrouw nog wel een paar klappen uit.

Het verhaal is bekend, ruige jongen ontgroeit zijn achtergrond en kan z’n draai niet vinden in de nieuwe wereld. Martin Amis beschrijft subliem hoe Lionel Aso langzaam in een wat eenzame ziel verandert en een onbeholpen vorm van moraliteit begint te ontwikkelen. Hij hoort niet thuis in de kringen van het grote geld en is ook niet van plan zich aan te passen, al zou hij dat kunnen. Het levert hilarische situaties op – Lionel die zijn Dom Perignon alleen wil drinken uit een bierpul – die Amis prachtig weet weer te geven. 

De rijke wereld was zwaar, in de grond geworteld. Had het gewicht van het verleden, werd daardoor beveiligd. Terwijl zijn wereld, die van vroeger, Diston, alles was…

Fuckoff
Waar de schrijver met zijn eerdergenoemde hoofdpersonen een echte beklemming wist op te bouwen én vast te houden, wordt de typering van Lionel Aso zodanig uitvergroot dat het bijna een pastiche wordt. De beklemming maakt plaats voor humor, de verontrusting verandert in een glimlach, de platvloersheid en het geweld slaan om in een koefnoense sketch.

Toch weet Martin Amis dit schip op koers te houden en dat heeft alles te maken met zijn briljante schrijfstijl, zijn gevoel voor opbouw en timing en zijn inleving in de meest uiteenlopende kringen. Zoals hij een blaffende pitbull onafgebroken ‘fuckoff’ kan laten schreeuwen, zo weet hij in deze paar woorden de stuitende onderwereld van Lionel Aso haarfijn uit te tekenen.