Loedertje Rusland

onderzeeërramp, waarbij 118 mannen de dood vonden. 

De ramp verbijsterde in 2000 de hele wereld. De twintig stuks bemanning in het achterste gedeelte van de Koersk hadden kunnen worden gered. Amerikaanse schepen boden hulp aan, maar het Kremlin ging er niet op in. Een fout van de marine? De familie van de slachtoffers werd later met een flinke geldsom stilte opgelegd. Uitleg is tot op de dag van vandaag niet gegeven.

Als een van de vaders die zijn zoon heeft verloren in de onderzeeërramp, wordt Pavel Sergejevitsj gedwongen te verhuizen naar een nouveau riche-appartement in St. Petersburg. Zijn vrouw, die aan een kortetermijngeheugenstoornis lijdt, weet niet meer dat hun zoon is overleden, maar wel dat ze van haar man wilde scheiden.

Corruptie en kapotte wc’s
Vanwege haar toestand kan het echtpaar onmogelijk weg uit hun armzalige flatje aan de Barentszzee. Pavel wordt meegezogen in de moedeloosheid van corrupte functionarissen, schoonmoeders en kapotte wc’s. Dan krijgt hij de kans een Franse journalist te helpen in zijn zoektocht naar de waarheid omtrent de ramp.

Wat de roman zo speciaal maakt, is het perspectief. Naast Pavel komen ook diens moeder, Stalin, Poetin, enkele KGB-officieren en Pavels zoon aan het woord. Aan de hand van verhalen van bekende en niet bekende Russen, wordt er toegewerkt naar een verbijsteringwekkende ontknoping.

Ik ben Stalin maar
De geschiedenis heeft zijn littekens achtergelaten op het huidige Rusland. Corruptie en paranoia zijn de cultuur verankerd geraakt, dit maakt Pavel ook duidelijk wanneer hij vertelt hoe zijn moeder ooit plotseling voor Stalin kwam te staan. Huiverend van angst vroeg ze de grote dictator toen waarom haar man was gearresteerd. Hij antwoordde  schouderophalend ‘Ik ben Stalin maar. Wat kan ik doen?’.

Van Stalin is bekend dat hij tijdens diners gehaktballen naar zijn minister Molotov gooide om de aanwezige kinderen aan het lachen te maken. Deportatie van hun vader de volgende dag volgde met hetzelfde gemak. Niets is onvoorspelbaarder dan een paranoïde gek.

De beschrijvingen van Poetin in het boek geven je hetzelfde gevoel. De president krijgt een gezicht als de auteur beschrijft hoe hij ploeterend overeind probeert te blijven als KGB-agent in de DDR. Wanneer hij later president is, hangt deze KGB-zweem nog over hem heen:

Geen van beiden durft iets te vragen. Hoewel ze nauw met de president samenwerken, hebben ze geen persoonlijke band met hem. Hoe zouden ze die trouwens ook kunnen hebben als hij die niet eens met zichzelf heeft? (…) Hij is een machthebber. Dat betekent dat hij met de meeste mensen rekeningen te vereffenen heeft. Hij denkt zowel na over de zaak zelf als over de manier waarop hij er met zijn adviseurs over moet spreken. Ze mogen geen moment denken dat hij hun advies vraagt over het belangrijkste.

KGB-paranoia
Dit boek heeft grote potentie. De politieke vaders van moedertje Rusland worden gruwelijk neergezet in beschrijvingen van hun dagelijks politiek handelen. De consequenties van deze politiek zijn voor het volk dat leeft met corruptie en KGB-paranoia. Dugain heeft het  subliem verwoord in het verhaal van Pavel Sergejevitsj.

Een vriend vertelde me eens dat je de grootste kans hebt vermoord te worden op eerste kerstdag door een direct familielid. Precies het gevoel dat je bij dit boek krijgt. Wat is het? Fobie, fascinatie of acute depressie, het is heerlijk.

Vertaald uit het Frans door Jan Versteeg