Boeken / Fictie

Twee Korea’s, één klassieker

recensie: Hwang Sok-Yong - Mijnheer Han

Koreaanse films als Bin Jip of The Brotherhood of War worden nog weleens bekeken, maar de romans uit dit land zijn in het Westen beduidend minder bekend. Jammer, want het gaat om interessante literatuur waaruit – net als bij de films – een eigen Koreaanse stem spreekt.

Veel van de moderne romans gaan over de dramatische gevolgen van de bloedige burgeroorlog (1950-1953), die het land in een communistisch noordelijk en een westers zuidelijk deel uiteen deed vallen. Het boek Mijnheer Han (1972) van de Zuid-Koreaan Hwang Sok-Yong geldt als ‘de’ klassieker over het Koreaanse opdelingstrauma. Onlangs verscheen de Nederlandse vertaling. Nu kunnen ook wij lezen over het noodlot van mijnheer Han, die eerst zijn familie kwijtraakt en tenslotte eindigt als een oude man die zowel in Noord- als in Zuid-Korea niet meer welkom is.

~

Nadat de Russische communisten Korea hadden ‘bevrijd’ van een jarenlange bezetting door Japan, volgde een burgeroorlog tussen het noorden en zuiden van het land. Deze burgeroorlog resulteerde in het opdelen van het land in twee helften, waardoor hele families uit elkaar werden gerukt. Korea is deze traumatische gebeurtenis nooit te boven gekomen en dat uit zich direct in de literatuur. Veel Koreaanse auteurs schrijven erover. Zo ook Hwang Sok-Yong (1943), die het historische keerpunt als onderwerp nam voor Mijnheer Han, zijn debuutroman.

Kogelregen

Aan de hand van de treurige levensloop van mijnheer Han krijgen we als lezer zicht op de hartverscheurende problemen waarmee de Koreaanse burger tijdens de burgeroorlog en na de opdeling van het land te maken kreeg. De auteur doet dat heel kundig door de personages niet zwaar psychologisch uit te diepen, maar juist door de kale feiten van de gebeurtenissen voor zich te laten spreken. Eigenlijk weten we niet eens zoveel van mijnheer Han, behalve dan dat hij hoogleraar gynaecologie was aan de universiteit van de stad Pyongyang (Noord-Korea), waar hij in 1911 geboren is. Als uitmuntend arts wordt hij tijdens de burgeroorlog verplicht te werk gesteld bij een speciale ziekenboeg voor bonzen van de Communistische Partij. De wat naïeve mijnheer Han wil gewoon zijn beroep uitoefenen en doet zijn uiterste best om zoveel mogelijk mensenlevens te redden, wat niet meevalt met al die bombardementen en uitgebroken epidemieën. Als hij zijn tijd ‘verdoet’ in het nabijgelegen burgerziekenhuis, wordt hij door de Partij voor straf voor een vuurpeloton gezet. Hij overleeft wonderwel de kogelregen en vlucht naar het zuiden. Zijn gezin, dat hij achter moet laten, ziet hij nooit meer terug.

Overleven

Hwang Sok-Yong
Hwang Sok-Yong

De onderkoelde manier waarop Hwang Sok-Yong de noodlottige scène beschrijft waarin mijnheer Han voorgoed afscheid neemt van zijn zoon, geeft een adequaat beeld van de schrijfstijl van de hele roman. Die is slechts indirect dramatisch en soms op het simplistische af. Toch weet de auteur zo een krachtig, en zelfs poëtisch, beeld op te roepen dat beklijft.

Om in het veilige zuiden te komen, steken vele vluchtelingen midden in de winter de rivier de Teadong over. De oudste zoon van mijnheer Han gaat als enige van het gezin dapper mee met zijn vader tot aan de doorwaadbare plek. Dan moet hij alsnog afhaken.

‘Ik red het niet. Vader, gaat u maar…kom veilig terug. Ik ga terug naar moeder.’ Mijnheer Han gaf geen antwoord, keek ook niet om. De wind blies zand en sneeuw rond. Achter zich hoorde hij de ijsschotsen op het water over elkaar heen schuiven en hard tegen elkaar slaan. Mijnheer Han zou de gemene kou van de Teadong nooit meer vergeten.

Deze afstandelijke stijl in de roman, die wel doet denken aan de werken van de Tsjechische schrijver Kafka, vergroot het gevoel van vervreemding. Het resultaat is dat de lezer zich geen illusies maakt over de stand van zaken in Korea. Zowel in Noord als in Zuid lijkt de Koreaanse bevolking elk gevoel voor medemenselijkheid kwijt te zijn geraakt door de harde beslissingen die men moet nemen, simpelweg om te overleven. In Mijnheer Han wordt bovendien steeds weer beschreven hoe vrijwel alle banden die burgers met elkaar aanknopen, tot mislukken gedoemd zijn.

Staatsgevaarlijk

Hwang Sok-Yong zet een onleefbaar land neer, waarin een basaal vertrouwen tussen Koreanen onderling verloren is gegaan. Mijnheer Han merkt dit onmiddellijk als hij in het zuiden is aangekomen. Ook hier is hij niet veilig. De mensen verdenken hem ervan dat hij een spion is van het noorden. Na een kafkaësk verhoor op een politiebureau in Taegu, waarin hij als gewezen arts voor de Partij-elite alle schijn tegen zich heeft, wordt hij wederom als ‘staatsgevaarlijk’ aangemerkt. En dat terwijl mijnheer Han, die als enige levensdoel heeft ‘mensen te redden’, opzettelijk onuitgesproken is over politieke zaken. Maar als je in deze wereld zelf geen positie bepaalt, dan doen anderen dat voor jou. Dat laat Hwang Sok-Yong in dit werk heel duidelijk zien.

Hereniging

Hoewel de auteur voor Mijnheer Han putte uit eigen ervaringen, is hij zelf alles behalve a-politiek. Hwang Sok-Yong schreef in de jaren zeventig vele theaterstukken en pamfletten tegen het toenmalige dictatoriale regime in Zuid-Korea. Na een bezoek aan Noord-Korea leefde hij in ballingschap. Toen hij in 1993 terugkeerde naar Zuid-Korea werd hij, wegens zijn uitstapje naar het noorden, direct voor vijf jaar in de gevangenis gezet. Inmiddels is Hwang Sok-Yong een gevierd auteur die vele nationale en internationale prijzen heeft ontvangen. Hij leeft in Londen en probeert van daaruit de culturele contacten tussen Noord- en Zuid-Koreanen te bevorderen. Zijn grote wens is een hereniging van beide landen. Dat lukt hem in ieder geval via de literatuur. Zijn boeken worden zowel in Noord als in Zuid verslonden.