Boeken / Non-fictie

Werk in uitvoering

recensie: Ina Dijkman en Paul Brood (red.) - Meisjes van de fabriek

.

Zo opent het fotoboek Meisjes van de fabriek dat het Nationaal Archief onder redactie van Ina Dijkman en Paul Brood heeft uitgegeven. Voor Meisjes van de fabriek zijn zij in het fotoarchief van de Arbeidsinspectie gedoken. De foto’s zijn door de Arbeidsinspectie gemaakt in de periode 1900-1950 om slechte werkomstandigheden, kinderarbeid, onveilige situaties en beroepsziektes aan het licht te brengen. Voor het eerst sinds bijna negentig jaar zien deze foto’s weer eens het daglicht. Speciale aandacht gaat hier uit naar de foto’s van toenmalig inspecteur Jan Daniël Filarski (1884-1969).

Uitzondering

De foto’s van Filarski vormen een mooie uitzondering op de doorgaans saaie, zakelijke foto’s in het archief van de Arbeidsinspectie. De zuiver zakelijke registraties die de inspecteurs gewoonlijk maken dienen als voorbeeld, bewijs of waarschuwing. Ze tonen rechttoe rechtaan, maar op een indringende wijze, het arbeidsleven in Nederland in de eerste helft van de twintigste eeuw. De foto’s van Filarski in Meisjes van de fabriek vormen duidelijk een uitzondering hierop.

~

Er zijn iets meer dan honderd foto’s van Filarski bewaard gebleven in het archief van de Arbeidsinspectie. En daarvan stammen er relatief veel uit het jaar 1919. Dit lijkt verband te houden met de tentoonstelling ‘Opvoeding van den Jeugd boven der leerplichtigen leeftijd’, dat jaar in Den Haag gehouden. De Arbeidsinspectie verleende haar medewerking door een zeventigtal foto’s ter beschikking te stellen. Een groot deel daarvan was van de hand van Filarski.

Artistieke kant

Filarski hechtte zelf veel waarde aan zijn bijdrage. Daarop wijst in ieder geval het feit dat hij deze foto’s met behulp van een stempel van zijn naam voorzag, terwijl de meeste foto’s in het archief van de Arbeidsinspectie anoniem zijn en ook zonder naamsvermelding in de jaarverslagen en andere publicaties werden gereproduceerd. Daarnaast was het waarschijnlijk de enige keer dat foto’s van Filarski werden tentoongesteld. Een extra reden voor hem om te laten weten dat het werk van hem afkomstig was.

Dit zal ook de reden zijn dat zijn foto’s zo afwijken van de standaardfotografie van de Arbeidsinspectie. Filarski wilde zijn artistieke kant laten zien. Een kans die de Arbeidsinspectie hem doorgaans niet bood. De foto’s zijn veelal een beetje onscherp en tegen een lichte achtergrond gemaakt. Daarnaast ging Filarski vaak dichter bij zijn onderwerp staan dan gebruikelijk was. Aspecten waardoor de opnamen van Filarski tussen de vele foto’s eruit springen.

Dimensie

Meisjes van de fabriek laat met het werk van Filarski een prachtig beeld zien van de arbeidsomstandigheden in de Nederlandse fabrieken aan het begin van de twintigste eeuw. Naast de opvallend artistieke inslag van Filarski’s werk wordt ook duidelijk dat de Arbeidsinspectie er niet voor niets was. Op de foto’s is te zien dat het ‘Kinderwetje van Van Houten’ nog regelmatig werd overtreden. Veel opnamen tonen jonge kinderen die onder zware omstandigheden massaproductie moesten draaien.

De beelden geven niet alleen een tijdsbeeld weer met betrekking tot het arbeidersleven. Ze vertellen ons ook iets over de toenmalige fotografie. In zijn inleidende tekst gaat Hans Rooseboom in op de ontwikkeling van de fotografie van eind negentiende en begin twintigste eeuw. Door de foto’s in de context van die ontwikkeling te plaatsen, krijgt het gehele boek er nog een tweede dimensie erbij. Dit maakt Meisjes van de fabriek niet alleen interessant voor diegenen die geïnteresseerd zijn in industriële ontwikkelingen, maar ook voor een ieder die zich met fotografie bezighoudt.

De bijbehorende tentoonstelling in het Nationaal Archief is nog tot 30 november te bezichtigen.