Karakteristieke Kafkaiaanse koppen

Een graphic novel maken van een literair meesterwerk van Kafka lijkt heiligschennis. Wie echter bekend is met de majestueuze vaagheid die de Kafkaiaanse stijl kenmerkt, weet dat deze als geen ander de verbeelding prikkelt. Een strip is hierdoor een interessante vorm om de Kafkaiaanse visie op de wereld weer te geven: schimmig en surrealistisch. 

In ‘Het proces’ draait het om Josef K., een bankprocurateur die wordt gearresteerd zonder dat hij weet waarom. De mannen die hem aanhouden zijn onderdeel van een in het duister gehulde organisatie en weten evenmin hoe de aanklacht luidt. K’s vrijheid wordt hem niet ontnomen. Tot zijn eigen verbazing kan hij zelfs blijven werken. Als hij naar de hoorzitting gaat raakt hij verstrikt in het corrupte web van bureaucratische schimmigheid.

Het ‘systeem’ klaagt onschuldige burgers aan en laat ze net zo lang in ongewisse tot ze gaan twijfelen aan hun eigen onschuld. Processen worden gerund door ongure advocaten en corrupte lage ambtenaren. Of Kafka het manuscript schreef als maatschappelijke aanklacht of als schuldbekentenis van zijn eigen persoon – K. is overduidelijk een initiaal van Kafka – is onduidelijk. De schrijver had evenals de door hem gecreëerde hoofdpersoon een saaie kantoorbaan bij een verzekeraar en zat in zekere zin gevangen in het systeem.

De interessantste hiervan is wel de klok die door het verhaal heen opduikt en zowel een deel van het meubilair in de speelruimtes is, als een versiersel buiten de kantlijn. Tijd is in het oorspronkelijke boek volledig insignificant. Kafkas manuscripten zijn de afgelopen decennia telkens van hoofdstukvolgorde gewisseld, wat wel aantoont dat de chronologie moeilijk te ontwaren valt. Het enige dat telt is dat het proces oneindig is omdat het nooit doordringt to de hoogste rechtelijke instantie. Dit is de reden waarom Kafka de roman als niet voltooibaar beschouwde. Door in de graphic novel zo de nadruk te leggen op tijd, wordt deze divergentie knap blootgelegd.

Want evenals in de roman blijft de lezer achter met de vraag: wat is in godsnaam de aanklacht? En is K. – en met hem ook Kafka zelf – schuldig aan een misdaad? Montellier en Zane Mairowitz geven het antwoord niet weg. Rest enkel nog de vraag of de grote schrijver zelf tevreden zou zijn geweest met deze vertolking van zijn boek. Vermoedelijk niet. Kafka wilde tijdens zijn leven niet dat zijn romans gepubliceerd werden. Laat staan dat hij dit een stelletje striptekenaars van een eeuw later had toegestaan. Maar misschien is het juist dit mysterie dat de roman een eeuw na schrijven nog zo interessant maakt.