Over motief en vrijheid

Chinchilla Song beslaat slechts een dag: Allerzielen, de dag waarop de Rooms-Katholieke kerk haar doden herdenkt. Net zoals ieder jaar bezoekt Michael op deze dag het graf van zijn vader Emmanuel, wiens ziel hij nooit heeft kunnen loslaten. Wanneer hij onderweg bij een benzinestation zijn ex-vrouw met een vreemde man in de auto voorbij ziet komen, weet hij dat de dag niet anders dan fataal kan aflopen. Zoals bij een stervende trekt zijn leven die dag aan hem voorbij: gedachten aan de bezoeken aan zijn verwende moeder Sybille en zijn jeugdvriend Benny, die in detentie zit, worden afgewisseld met herinneringen uit zijn jeugd, zoals aan de schoenenwinkel van zijn ouders, aan de erotische uitstraling van een bevriende juwelier, en aan de koele schoonheid Eline, met wie hij jaren samen is geweest. En al deze herinneringen worden beheerst door een schaduw uit zijn verleden, die nog altijd over al zijn gedachten hangt.

Schrijfsels

In april 2006 verscheen in de Volkskrant een brief van Emmanuel Lipp, waarin hij zijn motieven voor zijn roman uitlegt:

In de gevangenis heb ik mijn daad duizendmaal overdacht en me erbij neergelegd dat ik mezelf voor een deel niet kan begrijpen. Dat je voor jezelf een vreemdeling bent, kun je maar beter accepteren. Er zijn ook mensen die precies denken te weten wie ze zijn. Dat is een leugen. Ik ben op aanraden van mijn psychiater begonnen romans te lezen. Vooral Russische, Amerikaanse en Franse literatuur. Het wonderlijke is dat niets wat ik las me werkelijk heeft verbaasd, maar tegelijk vond ik mezelf in geen enkel boek echt terug. Eigenlijk wilde ik het boek schrijven dat ik in de bibliotheek niet vond. Het boek waarin ik me helemaal zou herkennen. Dat zou gaan over mij.”

Inderdaad, de spaarzame feiten en motieven die over Lipp te vinden zijn, de kwesties die hem blijken bezig te houden, komen terug in Chinchilla Song, zoals de vraag wat vrijheid nu eigenlijk is, hoe mensen komen tot wat ze doen en welke plaats dode mensen blijven innemen in een leven. De auteur brengt zijn vraagstukken subtiel, vanuit meerdere perspectieven, aan het licht. Eenduidige antwoorden blijven uit, zodat de vragen na het lezen van de roman licht dwingend op de achtergrond aanwezig blijven.

Paradox

Michael vertelt hoe hij samen met zijn vader chinchilla’s hield: in verschillende kooien naast elkaar, mannetjes en vrouwtjes zorgvuldig gescheiden tot het nauwkeurig bepaalde moment waarop de mannetjes zich, via een van tevoren opgezette weg, bij hun eega’s mogen voegen. Het leven van de chinchilla’s vertoont overeenkomsten met zijn eigen leven: Michael lijkt vrij te zijn en een prima ingericht leven te leiden, maar ondertussen zijn er aan alle kanten mensen die aan hem trekken, zijn er zoveel verplichtingen dat zijn leven, net zoals dat van de chinchilla’s, in feite al lang vastligt. Of zoals Lipp het zelf omschrijft: “Die chinchilla’s zijn een mooie metafoor voor de onvrije mens die denkt vrij te zijn in de verwezenlijking van zijn driften. Ik voel me in mijn cel heel vrij. Dat is de paradox waar Chinchilla Song over gaat.” Michael voelt zich daarentegen allesbehalve vrij. Hoewel hij aanvankelijk genoegen lijkt te nemen met het leven dat hem wordt opgelegd, blijkt naarmate de dag vordert dat hij zijn eigen plan heeft om aan de wereld te ontsnappen.

Vlekkeloos debuut

De kunstige manier waarop Chinchilla Song is geconstrueerd, zodat alle puzzelstukjes langzaam, een voor een, op hun plaats vallen, is een vertelkunst die Lipp buitengewoon goed beheerst. Het verhaal doet op veel momenten zelfs poëtisch aan, zoals wanneer Michael zichzelf introduceert:

De eerste achttien jaar van mijn leven waren zo zonnig, het dorp waarin ik opgroeide zo stralend, hoe ben ik zo zielloos geworden en de wereld om me heen zo grimmig?

Maar niet alleen het verhaal achter de schrijver of de manier waarop hij zijn boodschap indringend op de lezer weet over te brengen maken van Chinchilla Song zo’n mooie roman; de lagen die Lipp subtiel met elkaar vervlecht – Michaels heden tegenover zijn verleden, Lipps eigen leven tegenover dat van Michael, de fundamentele vragen die in de woorden van de hoofdpersoon te lezen zijn – zorgen ervoor dat een keer lezen eigenlijk niet genoeg is.