Boeken / Fictie

Ultieme terugkeer

recensie: Bernhard Schlink - De thuiskomst

Tien jaar is het inmiddels geleden dat De voorlezer verscheen. Deze roman werd in meer dan twintig talen vertaald, een succes dat zijn verhalenbundel, die Bernhard Schlink in 2000 uitbracht, niet haalde. Dit jaar verscheen opnieuw een roman van de Duitse schrijver: De thuiskomst.

Peter Debauer brengt iedere zomervakantie een periode door bij zijn grootouders in Zwitserland, die, om wat extra geld te verdienen, iedere avond een reeks romannetjes corrigeren. Omdat zijn alleenstaande moeder het niet zo breed heeft, geven Peters grootouders hem papier mee; vellen met daarop de kladversies van deze romannetjes. Ze drukken hem op het hart slechts de onbedrukte kant te gebruiken en de pagina’s niet te lezen. Onvermijdelijk begint Peter op een dag toch te lezen. Het romannetje, over een soldaat die ontsnapt uit Siberië en na talloze ontberingen thuiskomt om daar zijn vrouw aan te treffen met een nieuwe echtgenoot, grijpt hem aan, te meer omdat hij het einde al heeft weggegooid. Hij maakt zijn studie af, ontmoet een vriendin, Barbara, maar toch blijft het verhaal, waarvan naast de afloop ook de schrijver onbekend blijft, hem trekken. Wanneer Peter op zoek gaat naar de achtergronden van het verhaal reconstrueert hij niet alleen de plaatsen waar de schrijver over geschreven heeft, maar ontdekt hij ook zijn eigen achtergrond.

Stroomversnelling

~

Schlink heeft er moeite mee om snelheid in het verhaal te brengen. In de eerste helft van het boek houdt hij het bij een inleiding tot de werkelijke zoektocht, een beschrijving van Peters ontwikkeling tot jongvolwassene, zijn dagen met Barbara. Wanneer Barbara’s echtgenoot terugkomt en Peter zich als een geslagen hond terugtrekt, raakt het verhaal in een stroomversnelling. In de tijd die Peter plots over heeft jaagt hij sneller en sneller het gedachtegoed van de schrijver van zijn soldatenromannetje na, tot het ene na het andere puzzelstukje op zijn plaats begint te vallen. Een strategie die doet denken aan misdaadromans, waarvan Schlink er ook al verschillende op zijn naam heeft staan.

Geschiedenis

‘Na de Tweede Wereldoorlog wilden we vergeten. Nu pas kunnen we ons het verleden herinneren zonder angst te hebben het te beschadigen.’ Het is Schlinks reden om de oorlog steeds weer terug te laten keren in zijn verhaal: in de zoektocht van Peter naar zijn vader, die is omgekomen in die periode, in het romannetje waarin de soldaat wordt achtervolgd door strijd. Schlink probeert zijn lezers te laten zien hoe de oorlog het leven van mensen beïnvloedde, wat hij doet door die oorlog deel uit te laten maken van zijn boeken. Maar dat is niet het enige punt waarop de Duitse geschiedenis in de roman doorklinkt; ook de val van de Berlijnse muur, in 1989, wordt meegenomen. Peter zegt zelf over de periode na die val:

Ik zat in de wachtkamer van de geschiedenis; de ene trein werd net door een rangeerlocomotief op een zijspoor gezet, de andere kon elk moment arriveren en na een korte stop doorrijden. Niet iedereen die uit de ene trein was gestapt zou een plaatsje vinden in de andere; sommige mensen zouden in de wachtkamer blijven zitten. (…) Maar de oude trein rijdt buiten nog altijd ratelend over de rails en de nieuwe trein is nog niet gearriveerd.

Het moge duidelijk zijn dat Schlink het niet schuwt zware onderwerpen aan te snijden; zo komen in zijn boek ook meerdere verhandelingen voor over recht en waarheid, vragen die hem in zijn dagelijks leven als jurist, rechter en hoogleraar bezighouden. Interessante beschouwingen, maar het maakt van De thuiskomst geen lichte kost.

Centrale thema’s

~

Veel thema’s die Schlink in De voorlezer verwerkte, keren terug in De thuiskomst, zoals vlucht en verraad. Een element dat daar aan is toegevoegd, is een referentie naar de Odyssee. In een interview zei Schlink eens dat hij, als hij tussen alle boeken mocht kiezen, de Ilias, de Odyssee en de Bijbel mee zou nemen naar een onbewoond eiland. Als er een mythe onder de klassieken is die over een thuiskomt vertelt, is dat wel het verhaal van de listige Odysseus. Peter herkent het oude heldenverhaal in zijn soldatenromannetje, het is de Odyssee die hem een deel van zijn aanknopingspunten biedt. Wat Schlink bezighoudt in de Odyssee, is heimwee naar de geboortegrond, de vraag waarom mensen willen terugkeren naar waar ze vandaan komen.

Zoals iedere schrijver die een succesvol boek heeft uitgebracht, moet ook Schlink aan hooggespannen verwachtingen voldoen. In De thuiskomst weet hij die vaak waar te maken – maar soms ook niet.

Op donderdag 20 april om 20.00 uur presenteert Bernhard Schlink De thuiskomst in de Aula van de Universiteit van Amsterdam, Singel 411, Amsterdam. Klik hier voor meer informatie.