Perfect verwoord cynisme

Journalist Freek de Geus staat bekend om zijn diepgravende achtergrondartikelen en heeft het gezicht van zijn krant, De Nieuwe Koerier, aanzienlijk medebepaald. Toch stuurt hoofdredacteur Kneepkens hem met vervroegd pensioen. De krant moet verjongen, en ‘Opgeruimd staat netjes’. De Geus valt in een gat. Mede om de dagelijkse verbale mishandeling door zijn echtgenote Kythia te ontvluchten vertrekt hij naar Berlijn. Daar wil hij het boek schrijven dat weer orde in zijn leven moet brengen.

Schandaalpotentie

Hoofdredacteur Kneepkens is de homoseksuele zoon van een generaal. Bekend werd Kneepkens door een reeks opzienbarende interviews met ‘het zwarte schaap van het koninklijk huis’. Er is weinig fantasie voor nodig om te zien dat de gelijkenis met bestaande personen allesbehalve toevallig is. Kneepkens is de fictieve verpersoonlijking van ex-Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Broertjes en die komt er niet goed vanaf. ‘Hij is de kraai die met een uitgestreken smoel op kop loopt van de begrafenisstoet, maar intussen wel stiekem aan minderjarige jongetjes denkt.’

Broertjes is niet de enige die eraan moet geloven. Alles voor de dakgoot rekent met bijtend sarcasme af met de schijnbaar alomvattende popularisering van onze cultuur. De schandaalpotentie ligt er zo dik op dat de andere kwaliteiten van deze roman weleens aan de aandacht zouden kunnen ontsnappen. De wraak op Havemans voormalige werkgever de Volkskrant vertegenwoordigt slechts een klein onderdeel van deze aangrijpende roman over een man die worstelt met een persoonlijke crisissituatie.

Zonderlingen

Haveman stond als verslaggever vooral bekend om zijn nauwkeurige observaties en zijn portretterende interviews met zonderlingen. Zonderlingen komen we ook in Alles voor de dakgoot tegen. Bijvoorbeeld Pflüger, de Berlijnse zwerver met ooglapje, die als enige protesteert tegen een straat in Berlijn die nog altijd is vernoemd naar een bekende antisemiet. Of de dikke Lenie Plakke. Zij wordt door Marokkaanse hangjongeren getreiterd en pleegt daarom een zelfmoordaanslag op een moskee waarbij niemand gewond raakt behalve Lenie zelf (zij verliest een oor).

Alles voor de dakgoot is ook een roman over een huwelijk. Over twee mensen die elkaar al meer dan dertig jaar dagelijks terroriseren maar desondanks niet zonder de ander kunnen. Daarnaast komen onderwerpen als ouder worden, oorlogstrauma’s, liefde, depressie en de handel in nepmedicijnen aan bod. Zware kost, op een hilarische manier verwoord door iemand die zijn leven lang iedere dag met taal bezig is geweest en die bovendien over een behoorlijke portie talent voor fictie blijkt te beschikken.

Heerlijk cynisch

Zoals Kneepkens opvallend veel overeenkomsten vertoont met Broertjes, zo doet hoofdpersonage De Geus erg denken aan schrijver Haveman. De Geus is een perfectionist, een taalpurist die zijn weerga niet kent.

Elke oneffenheid (…) moest met de precisie van een schrijnwerker worden bijgeschaafd, zodat uiteindelijk het perfecte ritme overbleef waarvoor je capituleerde als je eenmaal met lezen begonnen was (…). De lezer moest worden meegesleept door de cadans van de taal, zoals een danseres wordt gegrepen door het vuur van de tango.

Haveman formuleert zijn zinnen op virtuoze wijze. Bovendien maakt hij gebruik van stijlfiguren die voornamelijk in poëzie worden gebruikt, maar – en daar is deze roman het bewijs van – ook in proza uitstekend blijken te werken. De nauwkeurige observaties van onze samenleving op een heerlijk cynische toon, in combinatie met zinnen als ‘Leunend tegen het wandrek lachte Lutske loom’, maken van dit boek een bijzondere leeservaring.