Reisgids naar Wyoming

Hels stof (Bad Dirt) is de tweede verhalenbundel van Annie Proulx over de staat Wyoming. Over die staat weten we als Europeanen niet bijster veel, behalve dat deze in het noordwesten ligt, ingeklemd tussen Montana en Idaho, nog twee staten die we niet zo goed kennen. Proulx doet er weinig aan om dat gebrek aan kennis weg te nemen, maar dat is ook niet haar taak als schrijver. Bovendien is het al haar tweede bundel over Wyoming (De gouverneurs van Wyoming was de eerste), en mag ze dus eisen stellen.

Hels stof bevat twaalf verhalen over mensen in een gebied waar ‘de ruimte hebben’ nog betekent dat er tot aan de horizon geen andere levende ziel te bekennen is. (In Wyoming, zes keer de oppervlakte van Nederland, wonen vijfhonderdduizend mensen.) Die mensen, met ruige voornamen als Hard Winter, Tug en Pliers, hebben ook de ruimte om anders dan anders te zijn:

In Elk Tooth probeert iedereen een excentriekeling te zijn, en met enig succes. Je hoeft er alleen maar blut, trots en vindingrijk voor te zijn en je af te zetten tegen de verlokkingen van de beschaafde wereld.

De meeste personages in Hels stof voldoen aan de eisen voor excentriciteit: in Proulx’ Wyoming zitten de mensen standaard op zwart zaad, maar zijn ze te trots en te koppig om dat te erkennen en vinden ze telkens opnieuw een manier om door te gaan, zonder dat dit overigens iets aan hun uitzichtloze situatie verandert. Ze worden aangetrokken door de ruimte die Wyoming hen biedt en zijn daarvoor bereid om comfort in te leveren voor meer vrijheid.

Ongepolijst

Proulx maakt niet al te veel woorden vuil aan sfeertekeningen of beschrijvingen van de omgeving of personages. Een boom, een rotswand begroeid met alsem en een stoffige weg zijn voor haar voldoende decor. Zo blijft Wyoming kaal, wat natuurlijk bij de uitgestrektheid past, maar jammer genoeg is die sobere tekening in sommige verhalen onbevredigend. De personages daarentegen zijn mensen van vlees en bloed, met onverklaarde onhebbelijkheden en vastgeroeste gewoonten, die door Proulx ruw, maar wel met een zekere tederheid beschreven worden. Dat de personages in verschillende verhalen figureren, draagt bij aan de realiteit die Proulx schept: met zo’n laag inwonersaantal en kleine dorpjes kent iedereen elkaar. Af en toe voel je je als lezer deel van die gemeenschap, maar vaker blijf je de typische buitenstaander die de bevolking niet begrijpt.

De verhalen in Hels stof bevatten weinig spanning en een eenvoudige verhaallijn die vaak in een anticlimax eindigt. Daar komt nog bij dat Proulx haar aardse en nuchtere verhalen soms plotseling van een magisch element voorziet: een gat naar de hel in Het hellegat, sprekende dieren in Zo gaat het in een dassenleven en een wensketel in Rommel voor de belt. In die verhalen vraagt Proulx te veel van haar lezers. Het stoere van de personages rijmt te weinig met het surrealisme van de gebeurtenissen.

Om Hels stof op waarde te schatten moet je de stugge en ongepolijste literatuur kunnen aanschouwen voor wat het is: schoonheid, maar dan wel met ruwe randen en de modder er nog aan vast, soms zo veel dat je het liever wilt laten voor wat het is. Zo moet Wyoming er ook uit zien. In februari komt Brokeback Mountain in de bioscopen, de verfilming van een kort verhaal uit Proulx’ alom geprezen eerste Wyoming-bundel. Dan zullen we die enorme staat, die ‘oceaan van alsem’ met meer detail kunnen bekijken.