Boeken / Fictie

Familieromannetje

recensie: Scheurbuik

In het dankwoord van Scheurbuik vertelt Annette de Vries dat ze gebruik heeft gemaakt van een proefschrift over winti. Winti is een Surinaamse geloofsovertuiging waarin de mens omringd is met geesten. Sommige geesten zijn vriendelijk, andere pesterig, weer andere geesten zijn de zielen van overledenen. Stof genoeg voor een geheimzinnig en spannend verhaal. Jammer genoeg is Scheurbuik niet zo schimmig als winti. Scheurbuik legt alles aan je uit, en laat geen ruimte voor interpretatie meer over.

~

legt alles aan je uit, en laat geen ruimte voor interpretatie meer over.

Annette de Vries vertelt een verhaal dat in zijn sterkste momenten aan werk van Isabel Allende doet denken, maar helaas vaker iets weg heeft van een exotische streekroman. De Surinaamse familie in het boek is gelaagd en veelzijdig met onder meer een lethargische zus, een terminale broer, een rokkenjager, een oude oom en een springerige, jonge actrice. Deze actrice, Lucia Mac Nack, keert voor drie maanden terug naar haar geboorteland Suriname om daar haar vroegere buurjongen Miquel bij te staan in zijn laatste maanden op aarde. Miquel, die ooit in Nederland een gevierd danser was, heeft leukemie en brengt zijn tijd door bij de oude oom Ferdinand.

Vrouwenverslinder

Scheurbuik begint goed. De lezer krijgt de tijd om de personages te leren kennen en te ontdekken wat hun beweegredenen en drijfveren zijn. De spanning blijft echter uit. Lucia komt aan in Suriname, en wat dan? Het verhaal leidt niet direct tot iets. Lucia gaat uit, wordt een beetje verliefd op Miquels grote broer en vrouwenverslinder Pedro, maar ze kan niet toegeven aan haar gevoelens, “omdat ik het mij niet kan permitteren om in de war gebracht te worden.”
Pas in het achtste hoofdstuk ontstaat er plotstuwing: de oude oom Ferdinand wordt vijfenzeventig jaar en de dameskrans Leliën des Velds organiseert een groot feest, waarop een ontknoping volgt. De dameskrans is een karikatuur van alle gezelligheids- en huisvrouwenverenigingen: veertig dames in roze bloemetjesjurken brengen vals klinkende psalmen ten gehore.

Raadselachtig

~

Behalve aan voortgang ontbreekt het Scheurbuik ook aan mysterie. Je mag van een verhaal met geesten, doden en familiegeschiedenissen verwachten dat er op z’n minst een familiegeheim aanwezig is. Het raadsel dat De Vries opvoert is echter geen raadsel. De vrouw van oom Ferdinand is jaren geleden in een rivier verdronken, en iedereen vraagt zich af hoe dat toch kon, want zij kon niet zwemmen en was bang voor water. Natuurlijk is hier winti in het spel, maar het is geenszins raadselachtig, eerder een ontdekking omtrent de echtheid van Sinterklaas. Daar komt bij dat vele personages steeds geesten zien die weinig aan hun verbeelding overlaten. Het is geen moment raadselachtig wat de raadselachtige vrouw op het erf van oom Ferdinand doet, en evenmin bestaat er twijfel over het kleine meisje dat Lucia steeds bespiedt.

Stereotiep

Geen voortstuwing in Scheurbuik en evenmin raadsels. De Surinaamse familieroman moet het hebben van de alledaagse beschrijvingen, waarin een levendig, zij het wat stereotiep beeld wordt gegeven van een Creoolse familie. De meid maakt heerlijke kipgerechten, de dames hebben het hart op de tong en de heren zijn allesbehalve monogaam. Nu heb ik geen Surinaamse achtergrond en kan ik dus niet zeggen in hoeverre ik deze mensen als echte Surinamers vind overkomen, maar als alle vrouwen zo kakelen en alle mannen zonder pardon vreemdgaan (alleen Miquel bedriegt niemand), dan moet Suriname geen prettig land zijn om te wonen.

Blank bloed

De Vries betrekt ook een historisch aspect van Suriname in haar verhaal. Lucia wil graag verhalen over slavernij horen. “Het kwam veel voor dat slavenhouders kinderen verwekten bij slavinnen, hè?” vroeg Lucia. “Ook in de aderen van mijn familie, de Mac Nacks, vloeit blank bloed. Schots.”
Wanneer De Vries tante Sophia de geschiedenis van haar voorouders laat vertellen, is ze op haar best. Het is op die momenten dat het boek leeft en een sfeer uitademt die het verder moet ontberen. Helaas duren zulke momenten te kort en zijn ze te weinig aanwezig.

Scheurbuik is een poging tot het construeren van een diepgravende familieroman vol mysterie en historie. De Vries is daar niet in geslaagd. Het verhaal op zich is compleet, maar er staat niets tussen de regels. Geen ondertoon, geen verborgen elementen. Scheurbuik is niet de modderige rivier waarin oom Ferdinands vrouw verdrinkt, maar een glashelder aquarium waarin je de bodem met gemak kunt ontwaren.