Op 9 november 2016 stuurde de Europese Commissie een communiqué de wereld in over het overleg met landen als Turkije, Servië en Montenegro over hun toetreding tot de Europese Unie. Deze gesprekken lopen al jaren, wat dat betreft was het bericht van de Commissie niet opvallend. Wel opvallend was het gebrek aan aandacht in de Nederlandse media voor het communiqué. Hun aandacht lag elders, aan de andere kant van de Atlantische Oceaan, waar Donald Trump net verkozen was tot president van de Verenigde Staten. Aan één journalist zal dit bericht echter niet ontsnapt zijn, en dat is NRC­-columniste Caroline de Gruyter.

Eerlijkheid

Tussen 1994 en 1999 was De Gruyter correspondent Midden-Oosten voor onder andere NRC Handelsblad. Daarna verhuisde zij naar Europa: van 1999 tot 2004 woonde ze in Brussel, van 2004 tot 2008 in Genève, daarna weer in Brussel en sinds 2013 in Wenen. Vorig jaar publiceerde ze Zwitserlevens, een enigszins teleurstellend boek over de onvrede die veel Zwitsers voelen en proberen vorm te geven in hun directe democratie. Het onlangs verschenen Het vervloekte paradijs bevat een selectie van De Gruyters columns van de zaterdageditie van het NRC Handelsblad. Verplicht leesvoer voor iedereen die zich voor de Europese Unie en Europese samenwerking interesseert.

De Gruyters stelling is simpel: het ontbreekt veel politici aan moed om eerlijk te zijn over wat Europese samenwerking inhoudt. Ze opent Het vervloekte paradijs met een beeld van een van de grondleggers van de euro: ‘Europa’ is een bootje dat midden op een rivier dobbert wanneer er een grote storm opsteekt. Aan boord breekt paniek uit: de een wil terug, de ander wil doorvaren. Het gevolg is dat er niets gebeurt. De Gruyter hoorde dit verhaal in 2009 – zeven jaar later lijkt er weinig te zijn veranderd.

Nuchtere inzichten

Toegegeven, de besluitvorming in Europa is ingewikkeld. Er is de Commissie, die voorstellen doet; het Europees Parlement dat zich in discussies mengt; en de Europese Raad, waarin regeringsleiders samenkomen. In het overleg tussen die drie organen wil er nog weleens een voorstel sneuvelen of afgezwakt worden. Bovendien dringt zich continu de vraag op wat nu precies het ‘Europese’ belang is: is dat het gemiddelde van alle nationale belangen en visies, of staat het daarboven?

Deze discussie, die van zichzelf al ongelooflijk complex is, wordt nog eens bemoeilijkt door regeringsleiders die telkens beschuldigend naar ‘Brussel’ wijzen, zonder toe te geven dat zij aan de tafel zaten waar de besluiten werden genomen. Keer op keer komt De Gruyter hierop terug:

Zo werkt Europa. Regeringen maken er een potje van en zeggen daarna dat Europese instellingen te duur, te groot en te machtig zijn.

Ze ijvert in plaats daarvan voor een nuchter, realistisch perspectief op de Europese Unie: zo schrijft ze in april 2014 dat Groot-Brittannië ‘langzaam de Europese Unie uit[drijft]’. En later merkt ze bijvoorbeeld op dat ‘de Duitse politiek via Europa [loopt] en de Europese politiek via Duitsland’. Telkens weer scheidt De Gruyter feiten van fictie, wil van werkelijkheid, en maakt Europa zo inzichtelijk.

Helder kader

Het fijne aan Het vervloekte paradijs is dat De Gruyter erkent dat het paradijs Europa niet een gesloten ruimte is. In een van de eerste in deze bundel opgenomen columns stelt ze dat wetten nooit de plaats van sociale conventies en morele regels kunnen innemen. ‘Wat vroeger impliciet was (en enigszins flexibel), wordt nu juridisch geijkt’, schrijft ze in mei 2015. ‘[D]e cohesie in onze geëconomiseerde samenleving herstellen wordt komende jaren misschien wel even belangrijk als de euro redden.’ Laat dat ‘misschien’ maar weg: zijn alle crises die deze dagen over Europa rollen niet in meer of mindere mate hierop terug te voeren?

Europa staat voor vele uitdagingen, van toenemende druk op de buitengrenzen tot een morele crisis in het hart. Daar antwoorden op vinden vergt lef en heldere communicatie van politici en oprechte en eerlijke aandacht van journalisten. Caroline de Gruyter laat elke week weer zien dat ze het doen en laten van Europa en zijn politici volgt en in een helder kader kan plaatsen. Laten we hopen dat ze nog lang aan NRC Handelsblad verbonden zal blijven.