L’art du cinema

Mooiere plaatjes van 19e-eeuws Frankrijk vind je nergens dan in The Duellists (1977). Het regiedebuut van Ridley Scott gaat over twee officieren in het leger van Napoleon die gedurende een periode van twintig jaar met elkaar duelleren om een uit de hand gelopen ruzie. Het dunne verhaal was voor Scott aanleiding een paar van zijn mooiste beelden ooit te componeren (en dat zegt wat, met een carrière die vol zit met mooie beelden). Eén blik op The Duellists en je zou willen dat je tweehonderd jaar eerder en vijfhonderd kilometer zuidelijker was geboren.

Flics

Hoe anders is het tegenwoordig in Frankrijk: weg zijn de goudomrande beelden, weg de romantische muziek: het Parijs van La Haine (1995) is zwart-wit, grofkorrelig en levensgevaarlijk. Maar de duels zijn gebleven, alleen worden ze nu uitgevochten tussen de kansarme, allochtone jeugd en les flics. La Haine laat Frankrijk op zijn hardst zien.

Heb je het niet zo op realisme en houd je meer van escapisme, dan heb je maar één vluchtroute nodig, en die heet Amélie (2001). Jean-Pierre Jeunet schiep een perfecte droomwereld waarin hij al het goede van Frankrijk voorgoed vastlegde. De zwijmelende Amélie voert ons mee naar een plek die nooit heeft bestaan en toch overal voelbaar is. Het is niet meer dan logisch dat er op die plek Frans wordt gesproken.

Bibliothèque extraordinaire

Met Franse literatuur kun je een bibliotheek vullen waarin elk genre vertegenwoordigd is: Filosofie van Descartes, opvoedkundige geschriften van Rousseau, encyclopedieën van Diderot en klassieke avonturen van vader en zoon Dumas (De drie musketiers, De graaf van Monte Cristo), maar ook sociaal-realistische romans van Zola (over de mijnindustrie in Germinal), en het enorme Op zoek naar de verloren tijd, een vijftiendelige serie herinneringen van schrijver Marcel Proust (aan een complete ‘verstripping’ wordt gewerkt). Maar zonder nu meteen in het diepe te springen valt er allerlei leuks te lezen over en uit Frankrijk.

De basis

Voor een eerste kennismaking met Frankrijk moet je meteen aan de bak met een trilogie, maar het is jeugdliteratuur en het leest gemakkelijk en snel. Thea Beckman schreef in de jaren 70 Geef me de ruimte!, De triomf van de verschroeide aarde en Het rad van fortuin, drie boeken over de Honderdjarige Oorlog die in de veertiende eeuw woedde tussen Frankrijk en Engeland. Op luchtige maar niet oppervlakkige wijze komen de Grote Franse thema’s aan bod: liefde en dood, opoffering voor het vaderland, verlichting en verstand, romantiek en muziek.

Meer geïnteresseerd in avontuur? Stort je dan op Les Misérables van Victor Hugo of de avonturen van Edmond Dantès in Le comte de Monte Cristo van Dumas. Bekende avonturen uit de negentiende eeuw komen van de hand van Jules Verne: in zijn serie Wonderreizen herken je ongetwijfeld titels als De reis naar de maan, 20.000 Mijlen onder zee en Reis om de wereld in tachtig dagen.

Er is zoveel over Frankrijk te lezen dat je je afvraagt waarom dit in ’s hemelsnaam het thema van de boekenweek is geworden, want je kunt er alles wel mee verbinden. Een biografie van Vincent van Gogh, Het gouden ei van Tim Krabbé, de nieuwste van Houellebecq, Het leven een gebruiksaanwijzing van Georges Perec of de schandaalroman Les liaisons dangereuses van Choderlos de Laclos (schitterend verfilmd overigens met John Malkovich). Je ziet: er is te veel om op te noemen. Begin maar met Beckman, dan komt de rest vanzelf.

Vive la musique

Franse muziek heeft altijd een beetje op een eiland gestaan, dankzij de taal maar ook vanwege de meest beroemde Franse uitvinding: het chauvinisme. Sterren die in Frankrijk een enorme status genieten staan hier als winkeldochters weg te rotten maar andersom is het absoluut niet gezegd dat succes in een buitenland ook succes in Frankrijk betekent. Allerlei mesjogge maatregelen zoals de oekaze van cultuurminister Jack Lang om 70% Franstalige muziek te moeten draaien op de radio schijnen daar weinig aan te hebben bijgedragen – het waren vooral de stronteigenwijze Fransen zelf die hun eigen product nadrukkelijk de voorkeur gaven.
De status van Frankrijk als een zelfstandige ‘muzikale planeet’ gaat een paar eeuwen terug. Terwijl Gustav Mahler ingewikkelde symfonieën in elkaar draaide, schreef Gabriel Fauré verfijnde, tere kamermuziek; Schoenberg probeerde de wereld atonaal om zeep te helpen terwijl Les Six, Debussy en Ravel juist muziek als kleurpalet leerden te gebruiken. En ga zo nog maar even door.

Chanson

De Fransen hebben dan ook altijd hun eigen genres gekend, waarvan het Chanson wellicht het bekendste is. Het onderscheidt zich met name door onderwerpskeuze (levensleed, liefde, dat werk), een doorgaans nogal spartaanse vormgeving (denk Jacques Brel) en een vrij gedragen
manier van zingen (denk Gilbert Bécaud). Maar het Heel Verantwoorde chanson is niet het hele verhaal; ook megasterren van het type Johnny Halliday (een soort Tom Jones) en viespeuken-met-een-knipoog zoals Serge Gainsbourg (een soort Serge Gainsbourg) veroverden hun plek, echter zonder veel aanspraak buiten de grenzen.

Toch lijkt zelfs Frankrijk zich niet meer aan de rest van de wereld te kunnen onttrekken: Franse jongeren luisteren meer naar buitenlandse muziek en ook Franse muziek wordt in toenemende mate door die van buiten beïnvloedt. Het repertoire van Noir Désir was een decennium eerder moeilijk te verteren geweest en de folk-rock van Louise Attaque knipoogt heel nadrukkelijk. Het interessantste is echter de rol van Noord-Afrikaanse muziek, variërend van een rijke Franse rap-scene tot de etno-pop van Zebda. Maar Frankrijk exporteert ook, en nergens is dat zo duidelijk geworden als in de Dance, waar Franse acts, zoals St. Germain, mee de toon zetten. Het lijkt erop dat het einde van Frankrijks muzikale isolement nadert.

Amuse de bouche

De ware Francofiel eet natuurlijk altijd croissantjes, stokbrood, salade niçoise, quiche lorraine, slakken, boeuf bourguignon, ganzenleverpaté en ga zo maar door. Sla de receptenbijbel van Escoffier er maar eens op na. Voor de wat armlastige liefhebber zijn dit soort gerechten echter niet altijd even gemakkelijk bereikbaar. Toch kun je voor weinig geld echt Frans eten in elkaar draaien: uiensoep. Spotgoedkoop, vegetarisch en iedereen vindt het lekker. Snijd vier uien in ringen en laat ze tien minuten in een flinke klont boter glazig worden. Teentje knoflook erbij plus een lepel suiker en het vuur nu hoger zetten, zodat de uien lichtbruin worden. Daarna een liter bouillon en eventueel een scheutje witte wijn erbij. Lang en langzaam laten pruttelen en je hebt, samen met een stokbroodje kaas, de lekkerste Franse week die je kunt bedenken!