Ethan en Joel Coen vatten eerder dit jaar het idee op om een kerstfilm te maken. Hun meest recente film, The Ladykillers, draaide met succes en de broertjes wilden een verzetje. Ze gaven twee scriptschrijvers één zin als opdracht voor een kerstfilm: “A bad Santa suddenly changes.” Billy Bob Thornton was net klaar met de tournee voor zijn tweede plaat en wilde dolgraag een rol spelen waarbij hij geen blad voor de mond hoefde te nemen en met al zijn tatoeages kon pronken. Regisseur Terry Zwigoff (Ghost World en Crumb) wilde niets liever dan een kerstfilm maken die shockeert, amuseert en tegelijkertijd een verhaal vertelt.

Asociaal

Het verhaal van de film is simpel. Een dronken, criminele kerstman werkt in december een aantal weken binnen een winkelketen en berooft op de laatste dag de winkel van de kerstopbrengst. Santa laat zich begeleiden door de lilliputter Marcus (Tony Cox) en na de roof vieren ze een jaar lang vakantie. Begin december begint de volgende klus. Probleem bij dit alles is dat Santa wat moeite heeft met de discipline. Hij is op zoek naar dikke wijven, is constant dronken en misdraagt zich tegenover de kinderen.

Alcohol

In de eerste scènes van de film horen we Santa schelden: “Asshole, fucking bullshit” en gaat hij over zijn nek door overmatig drankgebruik. Hij neemt midden in een winkel plaats in de stoel van de kerstman, maar zijn baard zakt af, hij stoot kinderen van zijn schoot en belooft van alles zonder rekening te houden met de ouders. Santa moet zo lang op zijn stoel zitten dat hij het dure tapijt van de winkel onder pist. De kerstman is niet gelukkig, maar hij moet de kinderen op zijn schoot toelaten om aan zijn opdracht – de kluis – toe te kunnen komen.

Ranzig

Na de kinderen gaat Santa linea recta naar de kroeg en laat zich vollopen. Daar ontmoet hij na een van zijn werkdagen Sue (Lauren Graham). Na vijf borrels liggen ze samen in de aftandse auto van Santa en roept ze: “Fuck me, Santa, fuck me!” Sue is het tegendeel van een dik wijf en er ontstaat een relatie die gebaseerd is op sympathie en vooral veel drank. Om de zaken voor Santa sociaal nog ingewikkelder te maken, ontmoet hij Thurman Merman (Brett Kelly). Deze sociaal geïsoleerde jongen spuugt Santa bij zijn eerste schootbezoek tijdens een hoestbui onder met restjes chocolade. Thurman, een blok vet van acht jaar, gelooft in het goede van de kerstman. De ontwikkelingen daarna zijn onvoorspelbaar, ranzig en voor elke toeschouwer een genot om te volgen.

Bad

Bad Santa is een familiefilm. Thornton speelt op geheel eigen wijze een verlopen kerstman, Cox is een verbaal sterke, eigengereide kompaan, Kelly speelt een ijzersterke rol als vervelend joch en Graham is de natte droom van elke man, dus ook van de kerstman. Bad Santa is een feel good movie die de komende jaren bij iedereen in de kast hoort te staan. De video of dvd kan dan voor de nodige relativering zorgen tijdens de donkere decemberdagen.

Schrijver Richard Matheson kreeg het idee voor Duel op de dag dat president Kennedy werd vermoord. Op weg terug van een spelletje golf werden Matheson en een vriend achtervolgd door een bumperklevende vrachtwagen en toen ze in de berm tot stilstand waren gekomen, schreef de auteur het avontuur in een paar steekwoorden op een rondslingerende envelop. Hij werkte het idee uit tot een kort verhaal dat in Playboy werd gepubliceerd en zo onder de ogen kwam van de jonge Steven Spielberg. Deze smeekte een producent bij het tv-station ABC of hij het verhaal mocht verfilmen, en na een paar besprekingen kreeg hij het groene licht.

Een van ons

Een van de redenen waarom Duel zo goed werkt en nog steeds dient als inspiratiebron voor low-budget filmmakers, is dat Spielberg de hoofdgedachte van zijn verhaal geen moment uit het oog verliest: een man en een truck, meer is er niet nodig voor anderhalf uur suspense. Spielberg verspilt geen tijd aan secundaire personages of subplots, maar raast in sneltreinvaart op de ontknoping af. We weten vrijwel niets van hoofdpersoon David Mann (mooi paranoïde gespeeld door Dennis Weaver), maar het weinige dat we wel weten is genoeg om ons met hem te identificeren: hij slijt zijn dagen met een kantoorbaantje en heeft twee kinderen en een vrouw, met wie hij de avond ervoor ruzie heeft gemaakt. Mann is een van ons (hij heeft niet voor niets die achternaam gekregen), en de onbekende chauffeur tegen wie hij het moet opnemen is metaforisch gezien te vervangen door elke willekeurige tegenslag in ons leven.

Klassenstrijd

In Europa ging men zelfs nog een stapje verder toen de film in een iets langere versie in de bioscopen werd uitgebracht: verschillende critici zagen in Duel een verbeelding van de Amerikaanse klassenstrijd. Maar ondanks alle diepere lagen die je in de film zou kunnen ontdekken, is Duel allereerst een knap gemaakte en echt spannende thriller die terecht als opstapje heeft gediend voor een van de meest verbluffende oeuvres uit de Amerikaanse filmgeschiedenis.

Nog een achtervolging

Voordat Spielberg vier jaar na Duel definitief doorbrak met Jaws, maakte hij nog het vrijwel vergeten Sugarland Express. Goldie Hawn speelt in dit op feiten gebaseerde verhaal Lou Jean Poplin, die haar man uit de gevangenis helpt ontsnappen om hun baby terug te krijgen. Op weg naar het dorpje Sugarland gaat het al fout als ze worden aangehouden door een politieagent. Ze kidnappen de man in zijn eigen wagen en ontketenen zo een massale achtervolging door de zuidelijke onderbuik van Amerika.

Coen Brothers

Hoewel de film genoeg actie bevat, heeft Sugarland nog genoeg andere elementen om boven het niveau van de gemiddelde actiefilm uit te stijgen. Het eerste uur is bijna een Coen Brothers-achtige komedie, terwijl de film naar het einde toe – als de situatie nijpender wordt – steeds ontroerender begint te worden. Spielberg maakte later nooit weer een film waar actie op zo’n natuurlijke manier wordt gecombineerd met humor en tragiek, en The Sugarland Express is daarom essentieel materiaal voor fans van Spielberg en cinema in het algemeen.

Sugarland werd deze week tegelijkertijd met Duel uitgebracht op dvd, en het is daarom des te verrassender dat Duel wèl een paar mooie extra’s bevat, maar Sugarland helemaal niets. Het is een klein smetje op een duo waar verder niets op aan te merken is.

Tussen 1986 en 2003 heeft Jarmusch elf korte filmpjes opgenomen waarin twee of drie kettingrokende en koffiezuipende personen met elkaar in gesprek raken in een café, bar of hotellobby. Al deze filmpjes heeft hij nu samengevoegd in een overkoepelende film. In deze compilatie van cafémomenten komen nogal wat oude bekenden uit Jarmusch’ eerdere films tegen, zoals Tom Waits en Roberto Benigni, die beiden te zien waren in Down By Law (1986). Verder zien we Steve Buscemi uit Mystery Train (1989) en Isaac de Bankolé, die in Ghost Dog: The Way of the Samurai (1999) meespeelde.

Triviale momenten

Jarmusch hanteert in zijn films een ietwat ongebruikelijk methode. Als hij een gebeurtenis filmt, geeft hij vooral de schijnbaar onbelangrijke en triviale momenten weer. Het beste is dit te zien in Stranger Than Paradise, een prachtige ode aan het alledaagse die zowel stilistisch als thematisch verwantschap vertoont met de films van de Japanse regisseur Yasujiro Ozu. Daarnaast schept Jarmusch zijn personages altijd met het oog op een bepaalde acteur, zoals Forest Whitaker in Ghost Dog en Johnny Depp in Dead Man (1995). Beide kenmerken zijn terug te vinden in Coffee and Cigarettes, waarin triviale ontmoetingen centraal staan en de acteurs zichzelf spelen.

In een van de weinige saaie momenten van de film zien we hoe Renée French een catalogus vol wapens en ammunitie doorbladert en ondertussen wordt lastiggevallen door een niet al te snuggere, verliefde ober. Het gedrag van de ober is te voorspelbaar om leuk te kunnen zijn en Renee is niet fotogeniek genoeg om sensatie te kunnen opwekken door enkel en alleen op haar stoel te zitten. In koffietermen gesproken is dit filmpje niets meer dan slootwater. Al iets beter maar nog niet helemaal perfect van smaak, is de discussie van Jack en Meg White van de White Stripes over de Teslaspoel. Een oraal gevecht met als wapens enkele hoogdravende natuurkundige termen.

Gelukkig staan hier enkele krachtige cafeïneshots tegenover. Zoals het filmpje waarin Alfred Molina zijn grote idool Steve Coogan ontmoet en vol trots onthult dat ze verre neven zijn. Steve moet niet zoveel hebben van Alfreds idolate gezwam en weigert hem beleefd zijn privénummer te geven. Zijn houding verandert echter volkomen als Alfred met Spike Jonze bevriend blijkt te zijn. Een hilarisch, to the point en sympathiek relaas. Ook de ontmoeting tussen Iggy Pop en Tom Waits levert enkele boeiende momenten op. Terwijl beide muzikanten net met roken gestopt zijn, steken ze er met de onnavolgbare logica van de verslaafde toch nog eentje op. Ondertussen komen beide ego’s pijnlijk met elkaar in botsing in de vele stiltes die vallen en gaan ze uiteindelijk uiteen zonder een fatsoenlijk gesprek met elkaar te hebben kunnen voeren.

Effectbejag

Geen van de filmpjes is slecht, maar toch had je van Jarmusch meer mogen verwachten. Op enkele positieve uitzonderingen na zijn de filmpjes toch te veel uit op effectbejag om echt te kunnen overtuigen. Als Bill Murray bijvoorbeeld rechtstreeks uit de koffiepot drinkt is dat, ondanks dat het ergens ook heel grappig is, zo overduidelijk bedoeld om de lachlust op te wekken dat de lach een wrange nasmaak krijgt. De subtiliteit die Stranger Than Paradise zo mooi maakte, ontbreekt op zulke momenten volkomen.

De kracht van Jarmusch ligt vooral in zijn onnavolgbare en paradoxale humor. Tegelijkertijd ligt daarin echter ook zijn grootste zwakte, aangezien de scheidslijn tussen uiterst subtiele humor en betekenisloze flauwiteiten maar heel dun is. Hoewel Coffee and Cigarettes absoluut de moeite waard is, wordt deze lijn te vaak overschreden om de film werkelijk te doen slagen.

Rashomon

Net zoals in de eerste box is de eerste film de bekendste. Rashomon is een van de beroemdste films aller tijden en wordt door veel filmkenners als een origineel en inventief hoogtepunt in de wereldwijde cinema beschouwd. Het verhaal is simpel: in de bossen wordt op brute wijze een samoerai vermoord en een jonge vrouw verkracht. Uiteraard gaat men al snel op zoek naar de dader. Vier mensen komen aan het woord en alle vier geven ze een heel ander verhaal. Was de vermoorde samoerai zelf geen schurk? Was er wel sprake van verkrachting?

Het meest opvallende aan deze film is de manier waarop het verhaal verteld wordt. Als kijker krijg je vier verschillende visies op het verhaal voorgeschoteld: vier keer zie je wat er gebeurd zou kunnen zijn. Er is geen centrale detective in de film, dat is de kijker zelf. Je moet zelf zien uit te vinden welke van de vier flashbacks de waarheid weergeeft. Of is er geen enkele waar? Veel bekende films leunen zwaar op de door Kurosawa geïntroduceerde vertelstructuur, met The Usual Suspects en Reservoir Dogs als bekendste volgelingen. Samen met Ran en Seven Samurai behoort Rashomon tot de absolute hoogtepunten van de Japanse regisseur.

Drunken Angel

Wanneer gangsterbaas Matsunaga bij dokter Sanada komt om een kogel te laten verwijderen, blijkt tijdens het onderzoek dat Matsunaga ook aan tuberculose lijdt. Dit betekent het begin van langdurige relatie tussen beide mannen, die in het begin niet bepaald vloeiend verloopt. Maar na enige tijd ontstaat er een vreemd soort vriendschap tussen beide heren. Wanneer Okada, een andere gangsterbaas, na vier jaar gevangenschap vrijkomt, levert dit niet alleen een gevaar op voor de positie van Matsanuga, Okada heeft ook nog een appeltje te schillen met Miyo, Sanada’s assistente.

Het is een genot om te kijken naar het spel van Takashi Shimura, die zijn rol als harde, tactloze, schreeuwerige, iets te veel van drank en vrouwen houdende Sanada met veel kracht speelt. Maar zoals zo vaak bij schreeuwerige types heeft ook Sanada een klein hartje en durft hij eigenlijk niet eerlijk te zijn. Over Matsanuga zegt hij: “Niet alleen zijn lichaam, ook zijn ziel is ziek. Hij doet wel stoer, maar hij is eigenlijk eenzaam. Zijn geweten knaagt aan hem en dat doet hem pijn. Dat laatste restje goedheid, dat kan hem redden.” Maar heeft Sanada het hier niet eigenlijk over zichzelf? De vraag stellen is hem beantwoorden, lijkt me. Maar ook de macho Matsunaga, die te stoer is om te accepteren dat hij ernstig ziek is, is een personage dat je niet snel zult vergeten. Behalve het sterke karakterspel heeft Drunken Angel niet zo veel te bieden en het is zeker niet de sterkste film uit deze box.

The Hidden Fortress

Na de hevige strijd tussen twee koninkrijken moeten twee krijgsgevangen knullige boerensoldaten in opdracht van de Yamana-clan, de overwinnaar, op zoek naar het goud van de verslagen partij, Akizuki. Wanneer ze ontsnappen gaan ze zelf op zoek naar het goud en naar de prinses van Akizuki, op wiens hoofd een beloning staat. Tijdens hun speurtocht stuiten ze op de geheimzinnige samoerai Rokurota die zich met een jong boerinnetje schuilhoudt op een nabijgelegen verborgen fort. Het blijkt dat hij het goud heeft en met z’n vieren gaan ze op reis naar een veilig nabijgelegen koninkrijk om daar het goud te verkopen. Wat de twee domme maar erg vermakelijke boeren echter niet weten is dat het jonge meisje in feite de prinses van Akizuki is.

Zoals bij veel films van Kurosawa kan het goed zijn dat het verhaal je erg bekend voorkomt van een andere film. In het geval van The Hidden Fortress is dat ook goed mogelijk aangezien George Lucas het verhaal voor Star Wars gebaseerd heeft op de plot van deze film. Het is geen wonder dat Lucas juist dit verhaal vertaalde naar een sciencefiction-setting. The Hidden Fortress heeft alles wat ook Star Wars zo aantrekkelijk maakt: een meeslepend verhaal, een spannende tocht, politieke spanningen tussen verschillende partijen, interessante personages, apocalyptische landschappen, en ga zo maar door. Combineer dit met de fantastische beeldkwaliteit in prachtig breedbeeld en je kunt je opmaken voor ruim twee uur cinema van de bovenste plank.

High and Low

De laatste film uit deze box is een politiethriller die in feite uit twee delen bestaat. In het eerste deel volgen we zakenman Gondo (Toshiro Mifune), die zojuist genoeg geld heeft verdiend om een bedrijf over te nemen als zijn zoontje wordt ontvoerd en hij dat geld als losgeld moet betalen. Wanneer blijkt dat de ontvoerder abusievelijk het zoontje van Gondo’s chauffeur heeft ontvoerd maar toch wil dat Gondo betaalt, komt Gondo voor het dilemma te staan: is het zoontje van de chauffeur net zoveel losgeld waard als zijn eigen zoontje? In het tweede deel van de film zien we hoe de politie jacht maakt op de ontvoerder, een speurtocht die leidt langs treinstations, zeekusten en drugspanden.

High and Low is niet alleen een erg intelligente en spannende politiethriller, maar de film stelt ook vragen van morele aard. Ook worden algemenere thema’s over de verhouding tussen arm en rijk aan de kaak gesteld. Naast deze inhoudelijke rijkdom zitten er enkele visueel onvergetelijke scènes in de film; met name die in de junksbuurt en de laatste scène in de gevangenis zijn van cinematografische wereldklasse.

In vergelijking met de eerste dvd-box, is deze box wat afwisselender en daardoor ook evenwichtiger. Waren in de eerste box drie van de vier films samoeraifilms, deze box bevat een klassieker, een sociaal drama, een samoerai-/avonturenfilm en een politiethriller. Net zoals in de eerste box zijn er films met fantastische beeldkwaliteit (Hidden Fortress en High and Low) maar dat gaat helaas niet op voor Drunken Angel. En net zoals bij de eerste box staan er ook ditmaal geen extra’s op de dvd’s en dat zal bij de derde en laatste box wel niet anders zijn. Maar opnieuw is dit een uitgave die in geen enkele dvd-kast misstaat.