. In het Stedelijk Museum Bureau Amsterdam is op dit moment haar solotentoonstelling Frontyards and Backyards te zien. De tentoonstelling bestaat uit twee videowerken met als onderwerp ‘gestremde mobiliteit’. De kunstenares ging daarvoor met haar 16 mm camera op zoek naar knelpunten in de openbare ruimte.

Onderwerp

In Nederland en in de periferie van het verenigd Europa ging de kunstenares op zoek naar plaatsen waar discontinuïteit bestaat in de bewegingsstromen van mensen. Voor haar film Grossraum (2004/2005) leidde de zoektocht naar grensposten aan de uiterste grenzen van Europa. Voor de film Obstructies (2003) trok Van Brummelen naar Nederlandse plaatsen waar de straten waren opengebroken ten gunste van stedelijke vernieuwingen. In Obstructies toont de kunstenares ons hoe verkeersstremmingen de weggebruikers dwingen tot het vinden van een oplossing. Voetgangers, automobilisten en fietsers zoeken in de film naar alternatieve routes binnen de openbare ruimte en lijken die ook daadwerkelijk te vinden.

Voor Grossraum filmde Lonnie van Brummelen de grensovergang Hrbenne tussen Polen en de Oekraïne en Ceuta, een Spaanse enclave in het noorden van Marokko. We zien eindeloze rijen auto’s die de Pools-Oekraïense grensposten willen passeren. In Ceuta nemen mensen naast de officiële grensovergang alternatieve routes en is te zien hoe men grote blauwe pakketten over metershoge prikkeldraadversperringen werpt.

Avant-garde, non avant-garde

Het menselijk improvisatievermogen is een interessant onderwerp, het lijkt in directe verbinding te staan met de wortels van de moderne kunst. De historische avant-garde richtte zich vanaf 1850 niet meer op het kopiëren van de werkelijkheid, als wel op zaken als originaliteit en het afwijken van de starre academische traditie. Het was een vlucht uit het benauwende kunstcircuit met haar traditionele ‘Salons’.

De mensen in de films van Van Brummelen lijken symbool te staan voor deze traditionele strijd tussen vernieuwende en traditionele wegen. Aan de andere kant, het zijn niet de mensen die vernieuwing in het landschap forceren, het zijn de overheden met hun bepalingen waarop de mensen anticiperen. Door dit gegeven krijgt de film een complexe gelaagdheid die verzonken lijkt in tegenstrijdigheden.

Traditioneel

Hoe complex en gelaagd het werk van de kunstenares ook is, door haar avant-gardistische stijl van filmen is de structuur niet meteen duidelijk. Van Brummelen’s stijl is eerder traditioneel te noemen en lijkt wat dat betreft aan te sluiten bij de Nederlandse (landschaps-)schilderkunst. Dit is het duidelijkst te zien in de film Grossraum. De hele tijd wordt er in- enuitgezoomd op het landschap, waardoor de toeschouwer het ene moment een detail en het andere moment weer het totaalbeeld van de situatie krijgt te zien. Wat in eerste instantie een onbegrijpelijke handeling lijkt, wordt vaak pas in tweede instantie duidelijk. De shots van het totale landschap doen sterk denken aan een schilderij als Gezicht op Haarlem van Van Ruysdael. De vergelijking met Nederlandse landschapsschilderkunst wordt niet enkel gesuggereerd door overeenkomst van perspectief en afstand, maar ook door de rust waarmee het landschap en haar details worden gefilmd. De bezoeker van de tentoonstelling wordt gedwongen elk detail en elk totaalshot met even veel aandacht te bekijken. Van Brummelen lijkt liever iets te lang dan te kort vast te willen leggen.

Spanning

Dat de tweeëntwintig minuten durende film Grossraum nergens gaat vervelen wordt veroorzaakt door de activiteiten die zich in het landschap afspelen. De kunstenares toont ons een manier van kijken en laat tegelijkertijd de effecten zien van politieke maatregelen die verkeer en goederentransport belemmeren of in zijn geheel blokkeren. Dit maakt Grossraum een rijk en knap werk.

Verveling

De methoden van in- en uitzoomen pastte Lonnie van Brummelen eerder toe in het dertig minuten durende videowerk Obstructies uit 2003. Hier worden de paden van de mensen onder de loep genomen op plaatsen waar de straat ligt opengebroken. Ook in dit werk wordt er steeds van shot gewisseld. Op het ene moment zien we een auto, tram of persoon stilstaan of lastige manoeuvres uithalen, op het andere moment zien we de oorzaak hiervan. Obstructies leert ons net als Grossraum op een andere manier kijken naar de dingen om ons heen doordat individuele verschijnselen in een groter verband worden getoond. Echter, in Obstructies mist men toch de spanning die in Grossraum wel aanwezig is. De film is minder verklarend in de details en lijkt meer een onderzoek naar de juiste manier van kijken en filmen. Het lijkt een eerste, prille, stap richting Grossraum. Obstructies bestaat uit vier delen waarin steeds hetzelfde trucje wordt herhaald, waardoor het werk halverwege toch echt begint te vervelen.

Er wonen in Nederland volgens het CBS ongeveer 945.000 moslims, die naar schatting 450 moskeeën beheren. Toen moslims zich eenmaal realiseerden dat zij voorgoed in Nederland zouden blijven, begonnen ze talrijke bouwinitiatieven te ontplooien. De huidige moskeeën – meestal tijdelijke noodvoorzieningen in bestaande panden – maakten plaats voor nieuwbouw en momenteel lijkt er sprake van een heuse bouwgolf. Zo maakt Nederland kennis met een nieuw bouwtype: de moskee.

De tentoonstelling Moskeeën.nl is verdeeld over vijf ruimtes waarin chronologisch de geschiedenis en toekomst van de moskee wordt gepresenteerd. Daarmee geeft ze een helder beeld van de moskee en haar integratie in de Nederlandse samenleving.

In de eerste ruimte is een gebedsruimte in scène gezet. Je wordt er verzocht je schoenen uit te doen voordat je de ruimte betreedt. Hier komen vragen als ‘wat is een moskee?’, ‘wat gebeurt er precies?’ en ‘hoe gebeurt dat?’ aan bod. En waarom zien moskeeën er eigenlijk uit zoals ze eruit zien? Aan de wand hangt informatie over de vormgeving van de moskee, bepaalde elementen zoals de minaret (het torentje), de koepel en de mihrab (een nis in de gebedsruimte die geplaatst is richting Mekka) worden nader uitgelegd en tevens wordt er ingegaan op de decoratie en het interieur. Eén wand is behangen met een grote foto van een moskee waar een man geknield voor de mihrab zit. Door de ramen van de moskee zie je in de achtergrond de typisch Nederlandse dakpannendaken van de huizen aan de overkant van de straat. Zo wordt gewezen op de Nederlandse context. Voor de foto ligt een opengeklapte Nederlandse versie van de koran waarin koranteksten worden toegelicht. Op de vloer liggen 60 foto’s (met toelichting) van moskeeën verspreid die de architectuurgeschiedenis van de moskee weergeven, alleen zijn deze A4-kopietjes met te kleine letters alleen te lezen door er bij neer te knielen. Om het moskeegevoel te versterken draait er een cd met in het engels gezongen Arabische liederen. Zodra de cd stopt komt de gastheer van de tentoonstelling hem persoonlijk weer aanzetten “om een beetje sfeer te maken”. Door deze gemoedelijkheid en de kleinschalige opzet krijgt de tentoonstelling een huiselijk sfeertje.

architectonische elementen

Er wordt uitleg gegeven over de betekenis van architectonische elementen maar tevens wordt benadrukt welke invloed de integratie van moskeeën op deze elementen heeft. De minaret bijvoorbeeld staat vooraan in de discussie omtrent moskeeën in Nederland; deze hoge toren wordt vaak vanwege zijn fysieke dominantie door de politiek of de plaatselijke buurtcommissie ter discussie gesteld. Soms leidt dit zelfs tot een bouwverbod. Er wordt ook benadrukt hoe financiële beperkingen invloed hebben op het interieur van de moskee; decoratieve plafonds gaan moeiteloos over in goedkope systeemplafonds.In de tweede ruimte worden twaalf voorbeelden van Nederlandse moskeeën getoond. Het betreft zowel nieuwbouwmoskeeën als ‘schuilmoskeeën’; moskeeën in voormalige kerken. Hier zie je foto’s van zowel exterieur als interieur en plattegronden met de nodige toelichting.

In de ruimte daarnaast worden de 6 Haarlemse moskeeën uitgediept. Krantenknipsels informeren over de politieke onrust en het maatschappelijk verzet dat de diverse nieuwbouwplannen in Haarlem veroorzaakten.De vierde ruimte staat in het teken van de toekomst en laat ontwerpen zien van jonge, veelal recent afgestudeerde architecten die zich specialiseren in de bouw van moskeeën. Deze jonge architecten met een islamitische achtergrond geven hun visie op de Nederlandse moskee; ze hebben een duidelijke voorkeur voor het geïntegreerde ontwerp en verzetten zich tegen een zogenaamde ‘heimwee architectuur’. De Nederlandse moskee heeft een eigen moderne architectuurstijl ontwikkeld waarin de traditionele Hollandse baksteenarchitectuur wordt gecombineerd met Arabische elementen. In deze nieuwe moskeearchitectuur zijn functies belangrijker dan vorm; ‘form follows function’. De vermenging van stijlen staat symbool voor het integreren van de moskee, of dit ook de kwaliteit van de moskeearchitectuur versterkt valt te betwijfelen, maar het zet wel een duidelijk maatschappelijk statement neer.

Tot slot is in de laatste ruimte nog een serie panoramafoto’s van Hans Wilschut te zien waarin zichtbaar wordt hoe moskeeën in het Nederlandse landschap integreren. De foto’s laten in een wat dromerige sfeer het contrast met de context zien.