Een kijkje in de keuken van de fotografie

Van Zoetendaal begint met het verzamelen van foto’s als hij zijn eigen galerie start waar werk tentoongesteld wordt van voornamelijk oud-studenten van de Rietveldacademie. Af en toe koopt Van Zoetendaal wat werk aan van de fotografen die zijn galerie presenteert, zoals foto’s van Rineke Dijkstra en Paul Kooijker. Daarnaast koopt hij oude fotoalbums op rommelmarktjes en af en toe foto’s van oude bekende fotografen, zoals Cas van Oorthuys. Langzaamaan ontstaat er een grote bonte verzameling foto’s.

Veel

Wat direct opvalt in de tentoonstelling is de veelheid aan foto’s. Waar veel fototentoonstellingen zich kenmerken door groter en minder, zien we hier veel foto’s van klein formaat die de wanden vullen. Ook zien we fragmenten van de vele boekpublicaties die onderdeel zijn van de collectie. Het werk lijkt thematisch geordend. Als je beter kijkt klopt het niet helemaal, want sommige onderwerpen zijn in meerdere thema’s gegroepeerd, zoals de ‘de naakte jonge vrouw’.

Naast de hoeveelheid foto’s varieert het jaartal van de foto’s van de jaren ’20 uit de vorige eeuw tot foto’s uit 2003. Hierdoor lijk je een overzicht van de ontwikkeling van de fotografie te krijgen. Dit overzicht blijft echter beperkt door Van Zoetendaals voorliefde voor bepaalde onderwerpen. Wel zie je daardoor dat de manier van fotograferen niet echt is veranderd in de loop van de tijd. De portretten van naakte vrouwen uit verschillende tijdperken hebben bijvoorbeeld veel overeenkomsten.

Portretfoto’s

Opname fotostudio in voormalig Oost-Duitsland, z.t., 1975, C-type, collectie Gemeentemuseum Den Haag, voorheen Van Zoetendaal Collections

Een thema dat vaak terugkomt in de tentoonstelling is de studioportretfotografie. Zo zien we kleine portretfoto’s afkomstig van studio Georg Eckert in Sonnewalde, voormalig DDR uit de jaren ’70. Het zijn proeffoto’s waarop niemand goed is afgebeeld. Hoofden en armen moeten wijken voor de grijskaart (waarmee een goede lichtmeting voor de belichting wordt gedaan). Deze foto’s zijn geen kunstfoto’s. Ze zijn wel interessant, omdat ze laten zien hoe portretfoto’s zo’n veertig jaar geleden werden gemaakt. Dit is eens wat anders dan plaatjes in een boek over fotografie. De serie is gecombineerd met een intrigerende foto (Nek , 1998) van Paul Kooijker. Wil Van Zoetendaal hiermee laten zien dat de portretfoto’s eenzelfde thematiek – imperfectie – bevatten als de kunstfoto van Paul Kooijker? Is het de bedoeling om hiermee de functionele portretfoto’s tot kunstfoto’s te verheffen? Dit lijkt een nietszeggende kunstgreep. De waarde van de portretfoto’s ligt vooral in het inzicht dat ze verschaffen.

Grensgevallen

Opname fotostudio in voormalig Oost-Duitsland, z.t., ca. 1980, C-type, collectie Gemeentemuseum Den Haag, voorheen Van Zoetendaal Collections

Een andere serie portretfoto’s waarin grenzen tussen kunstfotografie en functionele fotografie worden opgezocht zijn de foto’s van de studenten van de Rietveldacademie. Ze hebben zich laten fotograferen met iemand van de lokale bevolking in een portretstudio in India. Hierin is de combinatie van functionele en kunstfotografie duidelijk aanwezig in de foto zelf. Cultuurverschillen en korte ontmoetingen spelen de hoofdrol.

De foto’s uit de portretstudio To Sang (Amsterdam, 1988-1992) zijn ook van die grensgevallen. Doordat men in die studio een gepaste achtergrond en attributen kon kiezen zien we niet alleen een persoon afgebeeld, maar zien we ook wat van diens identiteit. Zo is er bijvoorbeeld een foto van een man in een goudkleurig pak met cowboyhoed en stoere laarzen die op een stoel zit naast een opgetuigde kerstboom. De achtergrond is een sneeuwlandschap.

Verrassend

Rineke Dijkstra, z.t., Polen 1994, Polaroid, collectie Gemeentemuseum Den Haag, voorheen Van Zoetendaal Collections

Verrassend zijn de vroege polaroidfoto’s van Poolse jongeren (1994, z.t.) van Rineke Dijkstra. Ze glimlachen en voelen zich duidelijk op hun gemak tijdens het kortstondig poseren. Dit geeft een mooi contrast met de bekende foto’s van onzekere pubers in badkleding, gemaakt met de technische camera. Hier duurde de poseertijd langer. Door het lange wachten raken de jongeren in zichzelf gekeerd of onzeker. De polaroid zijn waarschijnlijk schetsfoto’s voor de bekende foto’s geweest.

De Van Zoetendaal Collectie biedt een kijkje in de keuken van de fotografie. De functionele portretfoto’s en schetsfoto’s lijken te domineren en blijven het langst in het geheugen hangen. Je krijgt foto’s te zien die eigenlijk niet voor de kijker zijn bestemd – zoals de schetsfoto’s – en verkrijgt inzicht in de werkwijze van fotografen. Het is mooi om te zien hoe grenzen tussen kunst- en functionele fotografie worden opgezocht.

Lees ook het interview met Willem van Zoetendaal.