Gemis en troost

Fleur Bourgonje heeft een groot oeuvre op haar naam staan. Kennis over haar leven maakt wat ze schrijft indrukwekkender en begrijpelijker. Bourgonje werd in 1946 geboren in Nederland, en vertrok begin jaren zeventig naar Zuid-Amerika, waar ze onder andere psychologie studeerde en schreef voor Nederlandse bladen. Ze woonde tijdens de regeringsperiode van Salvador Allende in Chili, daarna in Argentinië, tot ook daar een militaire staatsgreep een eind aan haar verblijf maakte. Aan het begin van de jaren tachtig keerde ze terug naar Nederland, waar ze bleef schrijven voor onder andere De Groene Amsterdammer over politieke en culturele onderwerpen.

Raak
Bourgonje schreef al eerder over haar Zuid-Amerikaanse ervaringen. De roman Spoorloos speelt zich af tegen de achtergrond van een Zuid-Amerikaanse militaire dictatuur en het verzet daartegen. En nu is er dus Verdwijnpunt, een deels autobiografische roman waarin drie verschillende verhaallijnen door elkaar heen lopen. Er is de verhaallijn van een jonge vrouw die midden jaren zeventig ontvoerd wordt in Argentinië, die van een Nederlandse vrouw die op hetzelfde moment verdwijnt om persoonlijke redenen en die van een oude man die zijn vrouw verliest in een sneeuwstorm in de Pyreneeën.

De schrijfstijl van Bourgonje is beklemmend en realistisch; ze schrikt er niet voor terug de lezer met de neus op de feiten te drukken. Met name de passages over de Argentijnse verschrikkingen zijn raak.

Buenos Aires 1976
Tussen maart en oktober spoelden de eerste vijfentwintig lichamen aan van vermiste mannen en vrouwen op de Uruguayaanse oever van de Rio de la Plata… Ze waren verminkt, bijna teruggebracht tot hun essentie: schedel, ledematen, ruggengraat…

De persoonlijke geschiedenis van Bourgonje en de wetenschap dat er ook vrienden van de schrijfster onder de ‘vermisten’ zijn, maken het verhaal nog aangrijpender. Haar ontboezemingen via haar personages laten de lezer niet onberoerd.

Troost

Los van de verschrikkingen die ze beschrijft, biedt Bourgonje woorden van troost. Dat is alles wat de overlevenden nog rest, waaraan zij zich kunnen vasthouden. De verschrikkingen van de Argentijnse junta worden nog vaak doodgezwegen en het is bewonderenswaardig hoe Bourgonje de juiste woorden kan vinden voor deze verdrietige en schrijnende onderwerpen. Deze roman vult het beeld aan van de zeer recente geschiedenis van een land dat soms ons eigen land binnenglipt; door een prachtige prinses met een vader met een dubieus verleden, een vrolijke tv-serie en een piloot die betrokken was bij dodenvluchten.

Bourgonje maakt het zichzelf en de lezer onnodig moeilijk door gebruik te maken van drie verhaallijnen. De Argentijnse verhaallijn springt eruit in deze mooi geschreven en actuele roman, en is ook veruit het interessantst.

Roerloos
Wat voor het boek geldt, geldt evenzeer voor de dichtbundel. Ook hier zijn er de troostende woorden over verdriet, tijd die voorbijgaat en afscheid. Een mooie illustratie hiervan is het gedicht ‘Visarend’:

Visarend

Iemand zei je moet je vaart versnellen
Om van verleden los te komen, je moet
Als een voertuig in z’n vrij de heuvel af

Niets houdt je bij, niemand
Heeft nog naam, precieze tekeningen
Rekken tot strepen die aan het eind
Van de zindering abrupt de grond in gaan

Wat je weer raakt achterop, adem
Wordt afgesneden als een koord en
Als kreten klinken de woorden.

Iemand zei je moet zoveel vaart krijgen
Dat je de lucht in glijdt, roerloos
Blijft hangen, onaangedaan
Naar beneden kijkt

Het antwooord op de vraag waarom Verdwijnpunt en Hartenbeest samen in één wikkel zitten, is eenvoudig. Het was een gemiste kans geweest om deze roman en dichtbundel die als twee puzzelstukken in elkaar passen niet zo nadrukkelijk samen uit te brengen.