Verliefde sukkel bedenkt de perfecte moord

Platform (2006) van regisseur Johan Simons begon in het donker-voor-aanvang met een ontstellende klap, waarmee een bak puin uit het toneelhuis op het podium neerstortte. Het hele publiek was toen direct bij de les. Simons laat Instinct openen met een soortgelijke schreeuw om aandacht: een keiharde knal in het donker, die bij nader inzien een pistoolschot blijkt te zijn. Instinct van NT Gent is vanaf dat openingsbeeld een meeslepende flashback, een toneelstuk met de vaart van een film. Instinct is gebaseerd op Billy Wilders film Double Indemnity (1944), naar een waargebeurde moord in het Amerika van de jaren twintig.

Kijkdoos

Dat pistoolschot is het einde van een reeks gebeurtenissen. Die beginnen wanneer verzekeringenverkoper Walter Ness aanbelt bij een potentiele klant. Daarop verschijnt op het balkon een vrouw met een glinsterend kettinkje om haar enkel. Eén blik op dat kettinkje om het been van Phyllis, en Ness is verloren. Zijn instinct als verkoper laat hem in de steek, hij valt blind voor de vileine charme. Phyllis ziet in Ness een makkelijk te manipuleren sukkel die haar van haar echtgenoot kan verlossen, en haar in een moeite door kan verrijken met een miljoen aan verzekeringsgeld. Ness bedenkt voor haar de perfecte moord, inclusief voor beiden een waterdicht alibi.

Het is gek hoe een ouderwetse film zo hedendaags en meeslepend op toneel kan worden gebracht. Regisseur Johan Simons maakt er een soort duistere kijkdoos van waarin je aldoor nieuwe dieptes ontdekt, verscholen achter de poppetjes die voorop in het licht staan. Hij schakelt moeiteloos over van de ene vertelvorm naar de andere. Zo kan Ness (Pierre Bokma) tegelijkertijd een gesprek voeren met mensen van het verzekeringskantoor, en ondertussen in een filmische voice-over direct tegen het publiek uitleggen wat hij beoogt met zijn daden. De overgangen tussen de scenes worden gemarkeerd door koorzang, waarbij de acteurs a capella Amerikaanse liedjes ten gehore brengen waarin de krassende 78-toerenplaten doorklinken.

Slapstick

Het zwaarwichtige verhaal krijgt een luchtige, komische draai mee. Door die liedjes, maar ook door de acteerstijl. Veel scenes worden verlucht door een soort slapstick–acteren. De baas van het verzekeringskantoor Norton, die zelf geen klap uitvoert maar anderen voor zich laat werken, zit langdurig met zijn handen doelloos in de lucht. De onwillige puberale stiefdochter van Phyllis glijdt ondersteboven van de bank af. Ze hangt, knielt, bungelt, maar zit of staat geen moment als een normaal mens. Als er een telefoon rinkelt, volgt een hele slapstick-scene met tien kantoortelefoons, omdat niet duidelijk is welke overgaat.

Zo volgen in Instinct de ingenieuze vondsten elkaar in hoog tempo op, zowel in beeld als in geluid. Pierre Bokma vormt in de rol van de gemanipuleerde sukkel Ness de rode draad van het verhaal. Elsie de Brauw is een naturel-valse Phyllis, die mannen en vrouwen om haar vinger windt. Wim Opbrouck als de collega van Ness is te slim om belazerd te kunnen worden, en hij voelt tegelijk mee met zijn misleide vriend Ness. Opvallend helder en scherp is Katja Herbers als de hangerige stiefdochter. Zij excelleert in het slapstick-acteren, waardoor de fragmenten waarin zij figureert een absurdistisch element krijgen. Regisseur Johan Simons is inmiddels veelvuldig aan het werk in Duitsland, waardoor er in onze contreien minder producties van hem te zien zijn. Dat is voorwaar een aderlating voor het Nederlandstalig toneel, want pistoolschoten zoals Instinct zullen we node missen. 

Instinct van NT Gent is te zien tot en met 8 april 2009.