Hans van der Meer – Europese velden. Landschap van het amateurvoetbal

Van der Meer reisde vijf jaar lang door Europa op zoek naar afgelegen voetbalvelden in de laagste regionen van het amateurvoetbal. Op een bijzondere, eigen manier fotografeerde hij de wedstrijden, die op deze velden gespeeld werden. Sportfotografie zoals we die bijvoorbeeld uit kranten kennen, bestaat voornamelijk uit met telelens gemaakte close-ups, waarop hooguit twee of drie spelers te zien zijn, maar die daarbij totaal uit hun context zijn losgeweekt. Van der Meer is juist geen man van de close-up. Hij is, geïnspireerd door de sportfotografie uit het begin van de twintigste eeuw, juist op zoek gegaan naar de context. Zijn foto’s zijn ruim opgezet zodat niet alleen de spelsituatie, maar ook de omgeving waarin deze plaatsvindt tot zijn recht komt.

Anders

Door deze benadering zijn de foto’s zo anders dan we gewend zijn, maar tegelijkertijd komen ze ook heel vertrouwd over. Ze zijn anders omdat er al jaren niet meer zo gefotografeerd wordt rondom welk sport evenement dan ook. Sportfotografie gaat over die éne actie van die éne persoon. Er wordt geen aandacht besteed aan ‘irrelevante omstandigheden’. Dit is juist het ingredient dat Van der Meers fotografie zo boeiend maakt. Herten die gemoedelijk herkauwend een wedstrijdje volgen in een sportpark in Dublin, Oostblok flats die boven een dor veldje in Boedapest uit torenen: het zijn allemaal elementen die een tweede laag aan de foto’s toevoegen. Het gaat hier niet alleen om het spel zelf, maar ook om het maatschappelijke en persoonlijke belang van het spel.

Hans van der Meer – Europese velden. Landschap van het amateurvoetbal

Bekend

Door voetbal in een context te plaatsen zie je dat het een essentieel onderdeel vormt van de omgeving, of de samenleving. Het relativeert het belang en geeft tegelijkertijd aan dat het een belangrijke uitlaatklep is voor de deelnemers. Hoe ver je ook afstaat van het grote voetbalgeld in de Champions League, de beleving van het spel blijft gelijk. De inzet van de spelers is in Mytholmroyd in Engeland is even groot als bij Chelsea en bij Calanda even groot als bij Barcelona. Alleen de plaats van handelen is beduidend anders. Dat is ook wat deze foto’s in de eerste plaats zo vertrouwd maakt. Iedereen kent wel een plaatselijk voetbalveld met de daarbij horende bolbuikige veertigers die op zondagmiddag tegen een balletje trappen. Het zijn deze overbekende beelden die Van der Meer heeft vastgelegd. Maar de kracht van zijn beelden zit in de vertolking van een beeld dat iedereen kent vanuit nét een ander kader of op een vreemd moment vastgelegd: het vertrouwde op een andere wijze gebracht. Door de andere invalshoek word je gedwongen de gewoon geachte situatie opnieuw te doorgronden.

Hans van der Meer – Europese velden. Landschap van het amateurvoetbal

De weergegeven taferelen zijn voor iedereen direct herkenbaar, maar tegelijkertijd roepen ze vele vragen op bij de toeschouwer. De bekende W-vragen (wie, wat, waar, wanneer en waarom) komen allemaal aan bod. Niet alleen wat de keuzes van de fotograaf zelf betreft – bijvoorbeeld waarom voor een bepaald standpunt en onderwerp gekozen is – maar ook veel basaler kwesties zoals: “Wat is er aan de hand met die geblesseerde speler?” Hiermee gaat Van der Meer ver voorbij de sportfotograaf. Doordat hij buiten de sport treedt, spreken zijn foto’s een veel breder publiek aan. De beelden zijn zo expressief, dat je, ook als je niet geïnteresseerd bent in voetbal, geraakt wordt door het haast nutteloze fanatisme van de spelers. Een schijnbaar nietige emotie in de context van de Middellandse zee of de Zwitserse Alpen; wat lijkt er zinlozer dan een stel fanatieke amateuristische voetballers aan de voet van een sereen oeroud gebergte? De vergankelijkheid en de betrekkelijkheid worden pijnlijk duidelijk in dergelijke situaties. Deze onthechting maakt het vertrouwde beeld ontzettend sterk.

Verbroedering

~

Europese velden – Landschap van het amateurvoetbal
Uitgeverij De Verbeelding
Paperback: 21 x 29,7 cm
176 pagina’s
€ 30,-

La Goulue, 1894, Litho in zwart, 31,4 x 25,7 cm, Collectie Staatliche Kunstsammlungen Dresden

Henri de Toulouse-Lautrec (1864-1901) werd geboren in een aristocratische familie in Albi. Zijn ouders waren neef en nicht en dat was waarschijnlijk de oorzaak van de zwakke gezondheid van Henri. Op zijn twaalfde brak hij zijn ene been, twee jaar later het andere. Zijn benen zijn daardoor niet normaal volgroeid en De Toulouse-Lautrec was dan ook maar anderhalve meter lang. Zijn lengte compenseerde hij echter met een grote dosis humor en heel veel talent. Dat blijkt wel uit deze tentoonstelling. Hierop zijn de vele menukaarten en uitnodigingen te zien die hij maakte als hij een van zijn vele etentjes gaf. Ze zijn bijzonder grappig en met veel zelfspot getekend. Tekenen was zijn lust en zijn leven en het was zijn enorme tekentalent dat hem uiteindelijk tot zo’n begenadigd lithograaf heeft gemaakt.

Ster in de nacht

Toen Henri de Toulouse-Lautrec op zijn achttiende in Parijs belandde, stortte hij zich vrij snel op het bruisende uitgaansleven in Montmartre. Hoewel hij geschoold was in de schilderkunst, waren het zijn litho’s van dit bruisende nachtleven waar hij faam mee maakte.

Bekende en minder bekende nachtsterren, frivole vrouwen, theaters, circussen en het cabaret uit die tijd zijn door hem meerdere malen vastgelegd op affiches die aan het eind van de negentiende eeuw de straten van Parijs versierden. In de Kunsthal komen ze allemaal voorbij, zoals de cancandanseres Jane Avril ook wel bekend onder de naam La Mélinite ‘de meid van springstof’, en de zangeres en actrice Yvette Guilbert, die bekend stond als de vrouw met de lange zwarte handschoenen. Ook de bekende cabaretartiest Aristide Bruant die Henri de Toulouse-Lautrec zijn eerste expositie in 1885 in Le Mirliton gaf, heeft een plek gekregen in de tentoonstelling. Alle affiches zijn gerangschikt per persoon zodat je een goed beeld krijgt van de verschillende composities die De Toulouse-Lautrec uitprobeerde voordat hij de uiteindelijke litho maakte. Een leuke toevoeging vormen de bordjes met levensgeschiedenissen van deze artiesten. Zo blijkt dat ondanks hun faam, de meeste artiesten in grote armoede aan hun einde zijn gekomen.

Japanse prenten

Moulin Rouge (La Goulue), 1891, Litho in vier kleuren, in drie delen gedrukt, 191,0 x 117,0 cm, Collectie Staatliche Kunstsammlungen Dresden

Behalve het feest der herkenning is deze tentoonstelling vooral een lust voor het oog. De Toulouse-Lautrec maakte prachtige litho’s die ook na een eeuw nog steeds niets aan kracht hebben ingeboet. Krachtige zwarte lijnen die geïnspireerd zijn op de door hem zo bewonderde Japanse houtsneden, geven extra nadruk aan zijn zwierige lijnenspel en het felle kleurgebruik. Hij was de eerste kunstenaar die experimenteerde met de meerkleurendruk in soms wel acht drukgangen. Opvallend zijn ook zijn composities. Zoals in Moulin Rouge (La Goulue, 1891) waar hij de toeschouwers op de achtergrond als zwarte silhouetten, de danseres in het midden in kleur en op de voorgrond een man in grijstinten weergeeft. In Divan Japonais plaatste hij de halzen van twee grote contrabassen pontificaal in beeld en sneed hij het hoofd van de zangeres Yvette Guilbert af waardoor de afbeelding een eindeloze diepte krijgt. Maar wat het meest bewonderenswaardig is, is de manier om de teksten in zijn affiches te verwerken tot een essentieel deel van het beeld. Bijna al zijn beelden vertellen een verhaal waarbij de woorden dit verhaal begeleiden zonder te overheersen.

Kijken en bekeken worden

Kijken en bekeken worden was een populair thema in de negentiende eeuw. Dit vermaak werd ingegeven door groeiende vrijetijdsindustrie, een gevolg van de opkomst van de middenklasse. De Toulouse-Lautrec geeft zijn eigen draai aan dit vermaak van kijken en bekeken worden. In veel van zijn werk staat op de voorgrond een persoon met de rug naar de kijker. Je kijkt als het ware samen met die persoon naar wat zich voor hem of haar afspeelt, maar vaak is dit onderwerp niet eens zichtbaar. Een ander voorbeeld is zijn afbeelding van een vrouw die op het balkon niet naar het podium kijkt, maar het publiek in de zaal bespioneert. Toch wordt hij nooit moralistisch en laat hij de mensen zien zoals ze zijn. Hij laat hun diepste emoties zien en dat maakt ze tastbaar en kwetsbaar. Henri de Toulouse-Lautrec is wat mij betreft een groots kunstenaar die terecht geëerd wordt met deze prachtige overzichtstentoonstelling.