De seventies zijn terug!

De jaren zeventig zijn hot in museumland. Maar liefst twee musea besteden aandacht aan dit thema. Zowel het Noordbrabants Museum in ‘s-Hertogenbosch als Museum Het Valkhof in Nijmegen wijden een deel van hun zaalcapaciteit aan deze roerige periode uit onze geschiedenis. Een herfstachtige zaterdag biedt mij de gelegenheid beide tentoonstellingen te bezoeken en een vergelijk te maken tussen deze twee terugblikken op het decennium waarin ik zelf geboren ben. Dat levert soms verrassende ontdekkingen op, maar ook gevoelens van melancholie.

Mijn eerste associaties met de seventies komen uit mijn eigen jeugd. Geboren in 1974 heb ik een deel van dit decennium min of meer bewust meegemaakt. Politieke zaken konden me toen nog niet interesseren, maar andere aspecten uit die tijd kan ik me nog levendig voor de geest halen. Mijn hele generatie groeide op met De Film van Ome Willem en Wie van de Drie? Gewapend met deze bagage heb ik beide musea bezocht. Met name in Den Bosch is het dan ook een feest van herkenning als ik Edwin Rutten, Aart Staartjes en de onlangs overleden Pieke Dassen op een grote foto aan de wand zie prijken. Maar dat zijn niet de enige herkenningspunten.

Ome Willem. Het televisieprogramma De Film van Ome Willem is een groot succes met een glansrol voor Edwin Rutten als Ome Willem (tweede links). Spaarnestad Photo, Haarlem, foto Pot / Uitgeverij

Goeie ouwe tijd

Enige tijd geleden bood het Noordbrabants Museum onderdak aan de thematentoonstelling Knus over de jaren vijftig in Nederland. Deze cultuurhistorische terugblik trok honderdzevenenzestigduizend bezoekers. Het museum herhaalt deze oefening met de terugblik op de jaren zeventig. De opzet van de tentoonstelling is vergelijkbaar met die van Knus: foto’s, voorwerpen, stijlkamers, kleding en videobeelden uit de tijd zelf verdeeld over twee verdiepingen in een vleugel van het museum. Het decennium wordt in enkele thema’s behandeld. Zo is er uiteraard aandacht voor politiek, voor groeiende welvaart met de daarbij behorende consumptiedrang, reclame, televisie en techniek, maar ook protesten tegen oorlog en onderdrukking passeren de revue.

Door een lange gang met politieke prenten van Opland wordt de tentoonstelling betreden. De herkenbare oranje en bruine kleuren zorgen voor een rendez-vous met mijn jeugd. De stijlkamer met een typische jaren zeventig-interieur doet de rest. De bruine plavuizen, biezen matten, schrootjes en steenstrips… Het lijkt wel alsof ik het ouderlijk huis binnenstap. Ook de kleding die tentoongesteld wordt, herken ik van jeugdfoto’. Vooral spijkerpakken en bloemetjesjurken. Er is zowaar een deejay aanwezig die hits van toen draait, uiteraard op elpee! In verscheidene vitrines is de technologische vooruitgang uit die tijd te zien: kleurentelevisies, pick-ups en de eerste walkmans. Dat is ook het gevoel waar het museum in ‘s-Hertogenbosch zich met Wauw! Nederland in de jaren ’70 zich op richt: herkenning.

Lockheed 21 augustus 1976. De Tweede Kamer luistert naar verklaringen van Joop den Uyl over de rol van Prins Bernhard in de Lockheed-affaire. Nationaal Archief, Anefo, foto Punt / Uitgeverij Waanders

Woelige tijden

De herkenning wordt in deze tentoonstelling mij vooral opgewekt door elementen uit de kindertijd. De oudere generatie zal zich deze periode ongetwijfeld ook herinneren vanwege de politieke en sociale onrust. De instituten die in de jaren vijftig en zestig nog gezag hadden, leveren deze in de jaren zeventig in. De kerken stromen leeg, de traditionele zuilenmaatschappij brokkelt af. Vanuit alle lagen van de bevolking komt verzet. De politiek beseft dat het tijd wordt voor democratisering en een rechtvaardiger verdeling van de welvaart. Het is het decennium van Van Agt, Wiegel en Den Uyl en onder hun regime polariseert Nederland. Links en rechts komen lijnrecht tegenover elkaar te staan. Verkiezingen zijn live op televisie te volgen. De drie christelijke partijen ARP, CHU en KVP verenigden zich in 1975 tot het CDA en in 1977 komt deze nieuwe partij met negenenveertig zetels voor het eerst in de Tweede Kamer. De formatie neemt echter veel tijd in beslag. Ondanks een grote verkiezingsoverwinning van het PvdA komt er na zeven maanden onderhandelen geen tweede kabinet Den Uyl, maar een eerste kabinet Van Agt. Ook de strijd voor emancipatie speelt een belangrijke rol. De Dolle Mina’s trekken met hun ‘Baas in eigen buik’ ten strijde voor het recht op abortus. De eerste helft van het decennium kent een enorme toestroom van gastarbeiders uit vooral het Middellandse Zeegebied, wat leidt tot maatschappelijke discussie en de eerste stappen worden gezet naar gezinshereniging.

Het Noordbrabants Museum heeft met Wauw! Nederland in de jaren ’70 weer een succestentoonstelling in huis gehaald. Op een relatief klein oppervlak wordt een zeer krachtig beeld van een decennium neergezet. Spelend op het herkenningsgevoel van een behoorlijk deel van de bezoekers, de presentatie biedt aanknopingspunten om herinneringen op te halen en verhalen te delen over deze periode. Met behulp van de /Geschiedenis TV, het digitale themakanaal van de NPO is veel beeldmateriaal beschikbaar uit de tijd zelf. Journaalbeelden en grote televisiehits wisselen elkaar in rap tempo af. Dit alles draagt bij tot een compleet overzicht van een roerige periode uit onze geschiedenis.

Affiche Roomsch total loss. Iris-zeefdruk Iris de Leeuw (ca.1970)

Aksie in Nijmegen

Museum Het Valkhof in Nijmegen hanteert een andere invalshoek dan de collegas in ‘s-Hertogenbosch. Waar het Noordbrabants Museum een totaalbeeld van een tijdvak geeft, richt Museum Het Valkhof zich met de tentoonstelling Seventies in Nijmegen op het specifieke karakter van de jaren zeventig in Nijmegen. Een geheel andere tentoonstelling dus. Ook hier staan enkele voor de periode typische gebruiksvoorwerpen klaar om de bezoeker te verwelkomen. Daarna volgt een tijdsbalk met daarop de belangrijkste gebeurtenissen uit die tijd, zowel algemeen (in het zwart) en specifiek voor Nijmegen (in het wit). De eerste zaal laat een grote installatie zien met het stadsbeeld van toen. Cafés en huizen aan de Waalkade in een chaotisch geheel weerspiegelen het creatieve karakter van de stad. Nijmegen stond dertig jaar geleden al bekend als studentenstad en links bolwerk. Vrijwel nergens was de roep om vrijheid, democratisering en politiek bewustzijn zo groot als hier. Er was een enorm creatief potentieel aanwezig dat vooral ingezet werd voor de ‘aksie’. In harmonie met het linkse klimaat in de stad werden veel acties collectief gevoerd. Er werd gedemonstreerd, gezongen en gediscussieerd.

Een weerslag van deze periode is nu te zien in het museum. De muren van de zalen zijn werkelijk van vloer tot plafond bedekt met pamfletten. Iedere zaal heeft hierin een eigen thema gekregen. Zo is er het feminisme, de homo- en lesbobeweging (in Nijmegen de flikker- en pottenbeweging genoemd), nieuwe woonvormen, de kwestie van de gastarbeiders en politiek activisme. Lokale hotspots als Doornroosje en politiek-cultureel centrum O42 passeren hierbij de revue. Ook de Gastarbeidwinkel, een steunpilaar voor de Turken, Marokkanen en Italianen die naar Nederland gekomen zijn, kreeg een plekje in de stad. De nadruk in de Nijmegse tentoonstelling ligt dus vooral op de sociale protestbewegingen in de jaren zeventig. De overdaad aan pamfletten en de vreemde carnavalspoppen in de zalen geven een verwarrend beeld. Er is veel gebruik gemaakt van collages om beelden uit de tijd te laten zien. Dit maakt het een schreeuwerig geheel, dat weliswaar erg bij de actie past, maar het roept bij mij geen associaties op met mijn jeugd. Sterker nog, de beelden zijn zo lokaal gericht, dat ik nauwelijks associaties heb met de periode. Hier zie je geen tv-beelden, geen decoratieve kleurenpatronen, geen stijlkamers. Er is alleen actie. Ik kom niet uit Nijmegen en ken de plaatsen die langskomen ook niet – de emotionele reactie blijft uit: het gevoel van herkenning, waar Wauw! mee scoort, ontbreekt in Nijmegen.

Muurschildering Doornroosje. Foto: Museum Het Valkhof

Een vergelijking

De beide tentoonstellingen over de jaren zeventig verschillen dus sterk. Waar het Noordbrabants Museum zich vooral richt op een cultuurhistorisch totaalbeeld van Nederland in deze tijd, belicht Museum het Valkhof in feite slechts een klein deel van de sociaal-culturele verhoudingen uit het decennium. Met slechts een oranje pan hier, en een oranje broodtrommel daar, wordt een beeld geschetst dat op iedere willekeurige andere Nederlandse gemeente van toepassing is. Hierin beperkt men zich in mijn ogen. Knus zorgde in Den Bosch voor rijen aan de kassa en Wauw! zal dat ook gaan doen. De tentoonstelling over de jaren zeventig in Nijmegen zal in bezoekersaantallen achterblijven bij Den Bosch. Maar voor hen die in de seventies in Nijmegen bestuderen of in Nijmegen wonen is deze tentoonstelling ongetwijfeld van belang en voor hen een golf van herinneringen aan deze roerige periode uit de Nijmeegse geschiedenis.

De jaren zeventig zijn voorbij. De gevolgen van de veranderingen die in dit decennium plaatsvonden, zijn echter nog steeds te zien in onze tijd. Sinds de jaren zeventig kan een individu zich beter ontplooien dan ooit te voren en er is vrijheid op gebieden als levensvisie, scholing, loopbaan en relatievorm. Op andere vlakken zijn ook nog kleine zaken van toen te zien in het nu. Ome Willem is weer op de televisie te zien en spreekt nog steeds tot de verbeelding van kinderen én ouders die toen opgroeiden. Ook in de mode komen details terug. Als een echte Seventies-man loop ik vandaag rond met een tas met een rode ster er op, een populair symbool van toen. Maar de jaren zeventig liggen ver genoeg achter ons om een balans op te maken. Dat levert enerzijds een feest van herkenning op, maar anderzijds ook een kleine teleurstelling.

Wauw! Nederland in de jaren ’70

Noordbrabants Museum ‘s-Hertogenbosch

tot en met 27 januari 2008

Seventies in Nijmegen. Tien krejatieve aksiejaren

Museum Het Valkhof Nijmegen

tot en met 6 januari 2008