TEFAF 2009, Champagne, Crisis en Kunst

Als er één adequate graadmeter is voor de kunstwereld, dan is het wel de TEFAF. Door zijn diversiteit en hoge kwaliteit geeft het een reëel beeld van de actuele stand van zaken. Of het nu om meubels, zilver, juwelen, porselein, oude meesters, moderne kunst, design, Aziatische, Afrikaanse, Zuid-Amerikaanse kunst of archeologische stukken gaat (opvallend is de grote aandacht voor oude fotografie), alles is hier te koop. Allemaal van een grote museale kwaliteit. Al jaren is het dé plek voor verzamelaars en musea om hun slag te slaan. Mocht een stuk onverhoopt onverkocht blijven, dan is er vaak nog de herkansing voor het jaar daarop. Groot is dan de kans dat het stuk bij een andere handelaar hangt. Men koopt- bij risicovolle stukken- geregeld samen in en een ‘winkeldochter’ schuift dan net zolang door tot ze verkocht is. Ook dit jaar is er weer genoeg te vinden en vanwege de crisis wordt er hier en daar extra onderhandeld over de prijs.

Ook al staan er dit keer minder privévliegtuigen geparkeerd dan gebruikelijk, er is toch boven verwachting verkocht. Verschillende topstukken gingen tijdens de opening al naar verzamelaars en musea, zoals een beeld van Young British Artist Marc Quinn dat aan Museum Beelden aan Zee werd verkocht. De handelaren geven te kennen dat het toch rustiger is dan voorgaande jaren. Ook zijn er minder impulsaankopen. Dat vooral de liefhebbers nu blijven kopen en zij die écht veel geld hebben, noemen de meeste een positief effect. Wel is er een verschil tussen de handelaren in oude en nieuwe kunst. De stands van de hedendaagse kunst zijn onrustiger van sfeer, zij hebben het meest te verduren van de crisis.

Design en opkomende economieën

De sinds vorig jaar bestaande Showcase, waarbij getalenteerde jonge handelaren eenmalig geselecteerd zijn voor een kleine presentatie, was een succes en kreeg dit jaar een vervolg. Opvallend is de deelname van Nederlander Michel Thieme (37) die handelt in tribale kunst -zoals wapens- uit Zuidoost-Azië en Oceanië. Ook dit jaar wordt er iets nieuws gepresenteerd, een speciale design afdeling. De meningen zijn verdeeld. Andere handelaren en ook enkele designdeelnemers zoals de bekende antiquair Leidelmeijer zijn bang voor een ‘dependancegevoel’. Het oude en hedendaagse design heeft een eigen platform op de eerste etage, hiermee wordt het volstrekt afgezonderd van de rest van de beurs. Toch is er ook enthousiasme over het feit dat er zoveel moois op deze uitzonderlijke wijze gepresenteerd kan worden. Ook het publiek is enthousiast, want privéverzamelaars schuwen de combinatie van oude meesters met aziatica en een hedendaagse kast niet. Daar komt bij dat het publiek nog internationaler wordt, dan het al was. In het door de TEFAF uitgevoerde onderzoek over globalisatie en de kunstmarkt, komt dit ook nog eens naar voren. Naast traditionele verzamelaars ontstaat er een nieuwe rijke internationale clientèle (veel uit de opkomende economieën) die kunst koopt uit oogmerken van investering, prestige, mode en chauvinisme. De belangrijkste conclusie uit het rapport is dat de effecten op de kunstmarkt op de lange termijn vooralsnog volstrekt onduidelijk zijn. Wel zorgen de nieuwkomers als het Midden Oosten voor een zekere balans, omdat zij ondanks alles op dit moment minder getroffen zijn dan de westerse markten.

Topstukken

Ondanks al het nieuws, is de kunstbeurs vooral gespecialiseerd in oude en moderne kunst . Een indrukwekkend voorbeeld wordt aangeboden door Dr. Jörn Günthers Antiquariaat, het schitterende verluchte handschrift Vita Christi uit 1506-1508. De oorspronkelijk veertiende-eeuwse tekst van schrijver Ludolphus Carthusiensis is gemaakt op verfijnd kalfsperkament (vellum). Iets compleet anders, maar zeer bijzonder is de collectie schilderijen van de expressionist Chaim Soutine (1894-1943). Zijn hevig expressieve schilderijen zie je niet veel, al was het maar omdat hij zelf veel vernietigde of overschilderde. Heel speciaal is het herontdekte Butcher Boy (ca. 1919), dat voor het eerst sinds vijftig jaar te zien is. Galerie Thomas heeft speciaal een mooie Soutine-catalogus gepubliceerd.

Al jaren neemt de Aziatische kunst een belangrijke rol in. Dit wordt zeker versterkt door de aandacht van nieuwe Aziatische kopers. Opvallend is Littleton & Hennessy’s Chinese jadestenen tafelpaneel uit de 18e eeuwse Qianlong-dynastie. Jade is zeer moeilijk te bewerken en stond in het keizerlijke China hoger in aanzien dan goud of zilver. Het materiaal stond voor zuiverheid. Bijzonder is dat het aan beide zijden opengewerkt is en enerzijds spelende kinderen toont en anderzijds een pastoraal landschap. Het indrukwekkende stuk is zodanig gepolijst dat het bijna transparant is.

Intiem is het door Vanderven & Vanderven Oriental Art aangeboden negentiende eeuwse lakwerk Jubako. Dit is een stapeldoos, met inktstenen en waterdruppellaars die bij poëziebijeenkomsten vanaf de twaalfde eeuw gebruikt wordt. Iedereen had zo zijn eigen schrijfgerei om te dichten over de natuur. De gedichten worden doorgegeven en bekritiseerd of aangepast. Het geschilderde leeuwtje bestaat uit goud en zilver. Bijzonder is de lakwerktechniek met goudstof; elk doosje bestaat uit ten minste dertig laklagen. Nota bene: een simpele gebruikskom kreeg zo’n vijf laklagen.

Verfrissend

Tot slot verdienen de contemplatieve tekeningen van 96-jarige Louise Bourgeois aandacht. De kunstenares exposeerde vorig jaar met haar bekende grote spinnensculpturen. In de stand van Hauser & Wirth Gallery is er ditmaal in een hoekje een klein spinnenweb met spin te vinden. Bourgeois werken op papier maken indruk. Langgerekte, heldere, florale vormen die soms doen denken aan guirlandes. Breekbare lijnen, maar toch trefzeker neergezet. Allen gemaakt in gemengde technieken als gouache, ets, inkt en potlood. Een verfrissende presentatie in de sectie moderne kunst.

TEFAF 2009 is gevarieerder en met zijn 239 handelaren, in een ruimte van 30 km2 groter dan ooit. Ruim 17000 glazen champagne en 6000 oesters werden er de vorige keer genoten. Belangrijkste blijven echter de uiteindelijke verkoopcijfers, die dit jaar dus heel nieuwsgierig maken. Tot die tijd is het vooral genieten geblazen.