Letterliefde: in gesprek met Herman van Bostelen

Het werk van grafisch vormgever Herman van Bostelen is bij het gros misschien wel het meest bekend als (mede)designer van Gorilla

,

dagelijks te zien op de voorpagina van De Volkskrant. Kenners zullen hem echter ook in een adem kunnen noemen met de Designpolitie, of met de HKU, waar hij zes jaar les gaf. Ook ontwierp Van Bostelen voor onder andere de Balie, CBKU, Nijgh & Van Ditmar en ’t Barre land. Zijn laatste project betreft de samenstelling en het ontwerp van de satelliettentoonstelling Unit. die tijdens De Nieuwe Salon in Utrecht te bezichtigen is. Kortom, een veelzijdig en drukbezet man. 8WEEKLY bezocht samen met hem de tentoonstelling en sprak met hem over Unit. en over ‘de letter’.

Rondleiding

Wij hadden het genoegen rondgeleid te worden door Van Bostelen zelf. De expositie vindt plaats in het gebouw van genootschap Kunstliefde, een authentiek pand in het centrum van Utrecht. Het bestaat uit drie (semi)gesloten ruimtes. Een moeilijk gebouw voor deze expositie; een aantal praktische elementen binnen het gebouw veroorzaken ruis. Daarnaast was voor Van Bostelen het exposeren van letters sowieso een uitdaging; het betreft geen ‘hangklaar’ schilderij of object, het is een toepassing die uit zijn natuurlijke context wordt gehaald. Dit kan al snel leiden tot een saaie presentatie of een chaotische rommel. Van Bostelen heeft daarom bewust gekozen voor eenduidigheid in de presentatievormen en een goede balans tussen de verschillende ontwerpen en ruimtes.

Lawine , detail Eurostile , 2008 (foto: Patricia Börger)

Voordat je de tentoonstelling betreedt word je geconfronteerd met een bewegende hologramachtige verschijning op de ruit. Deze filmische presentatie komt van ontwerpbureau DieTwee. Met de tekst “The quick brown fox jumps over a lazy dog” als startpunt gaf DieTwee enkele van haar ontwerpers de vrije hand in wat Van Bostelen ‘grafische oefeningen’ noemt. Dit leidde tot transformerende letters en figuren die tezamen een verrassend en indrukwekkend typografisch filmpje vormen van verschillende stijlen en teksten. Dit werk is dan ook een goede binnenkomer bij deze tentoonstelling. Deze film opent als het ware de eerste ruimte, die geheel in het thema ‘vormexperiment’ past. Enkele ontwerpers tonen een aantal letterontwerpen die tezamen gepresenteerd weer een kunstobject op zich vormen. Wat direct opvalt is de naam Herman van Bostelen; ook zijn grafische oefeningen zien we terug op de muur. Waarom neemt hij deze dubbelrol aan?

Van Bostelen in drievoud

Na het stellen van deze vraag komen we erachter dan het hier geen dubbelrol maar een driedubbele rol betreft. Van Bostelen is naast curator en samensteller ook deelnemer én ontwerper van de volledige tentoonstelling, inclusief huisstijl. “Ik voel me echter een deelnemer die ’toevallig’ deze tentoonstelling ook heeft samengesteld en vormgegeven”. Van Bostelen is naar eigen zeggen gevraagd vanwege zijn kennis van de Utrechtse ontwerpwereld, maar is en blijft een grafisch ontwerper en geen curator. “Het is een project dat ik naast mijn andere werkzaamheden heb aangenomen en geheel vrijwillig doe”. Ondanks dat het zijn tentoonstellingsontwerp is kregen de deelnemers wel gedeeltelijk de vrije hand in wat ze wilden presenteren en op welke manier. Het ontwerp van de huisstijl en de uitnodiging van Unit is mede vanwege het geringe budget door van Bostelen zelf gedaan. Door alles zo dicht mogelijk bij huis te houden kon hij zo veel mogelijk in een korte tijd neerzetten.

Het is een precaire keuze om als curator je eigen werk tentoon te stellen. In het geval van Van Bostelen blijkt het echter wel een juiste keus. BLEND bijvoorbeeld is het project waarmee Van Bostelen afstudeerde en omvat een studie naar de mogelijkheden van de digitalisering van een letter. Het resultaat noemt Van Bostelen een kruisbestuiving tussen verschillende bestaande lettertypes waardoor een nieuw en van te voren onvoorspelbaar lettertype is gecreëerd. Dit werk is een voorbeeld van één van zijn vroege ‘vormoefeningen’, waarbij je net als bij de huidige jonge ontwerpers uit de tentoonstelling wat meer experiment kan terugvinden. Dit is volgens Van Bostelen ook een herkenbaar verschil tussen de jonge en gevestigde ontwerper. “Tijdens mijn stage dacht ik dat een goede ontwerper dogma’s moest hebben. Later besefte ik me dat je daardoor ook juist het speelse in je werk verliest.” Volgens Van Bostelen is de nieuwe generatie ontwerpers beter in staat dit spelen in hun werk vast te houden.

Sterk in diversiteit

We vervolgen onze toer en betreden een kleine ruimte waar ook de bar en een grote verzameling hanenbeeldjes te zien is. De ietwat rommelige installatie van kopieën door Autobahn staat in contrast met de strakke en kleurrijke plastic platen van Lawine. Geheel in lijn met ons EK toont dit laatste bureau scheikundige diagrammen van verschillende jaren Europees voetbal, in feiten, kleuren, topscorers en volledig in het lettertype Eurostile. Dit onder grafisch ontwerpers min of meer afgedankte lettertype krijgt van Lawine weer een frisse toepassing.

overzicht tentoonstelling

We lopen door naar boven, een ruimte die de helft van het gebouw beslaat met een balustrade die uitkijkt over de entree. Er is veel divers werk te zien, van foto’s van handgetekende teksten op het strand van De Ruimte Ontwerpers tot het geprojecteerde audio-reactive lettertype van Hoverkraft. We zien de letter in tekening, gevouwen in karton, geprojecteerd, verstopt in de stadskaart van Utrecht en ‘geremixed’ tot een nieuwe vorm. Met enige trots toont Van Bostelen ons het werk van Cristian Smets, één van zijn oud-studenten die in deze expositie zijn afstudeerproject presenteert. Zijn experiment richtte zich op de verschuiving van de ankerpunten, de punten waaruit de letter is opgebouwd, naar het centrum van de letter. Hij deed dit bij het gehele alfabet van drie welbekende lettertypes, namelijk Courier, Helvetica en Times New Roman, legde deze vervolgens over elkaar waardoor bij elk lettertype een eigen bloemachtig patroon is ontstaan. Ook Smets is een mooi voorbeeld voor de jong-oud stelling van Van Bostelen; de speelsheid behouden in het omgaan met de vorm en toepassing van een letter. Deze laatst bezochte ruimte omvat een verassende presentatie waarbij de diversiteit van het gebruik van de letter en van de concepten van de verschillende ontwerpers overtuigend wordt neergezet.

Leuk voor de leek?

Dat ‘de letter’ een moeilijk te exposeren onderwerp is, is na onze rondleiding bevestigd. Desondanks is Van Bostelen de uitdaging aangegaan. Afgezien van de tentoonstellingen die hij samenstelde op de HKU is zijn ervaring als curator gering. Zoals hij zelf al zei, hij is en blijft bovenal een ontwerper. Misschien is het juist tegelijkertijd wel het zwakke punt en het sterke punt van de tentoonstelling dat de gehele organisatie en uitvoering in handen lag van Van Bostelen. Er hangt weinig aanvullende tekst bij de geëxposeerde werken, waardoor de toeschouwer bij sommige onderdelen uit de tentoonstelling aan zijn lot wordt overgelaten. Zonde, want na de uitleg van Van Bostelen komen enkele werken veel meer tot hun recht. Bij een aantal werken is het concept en de context toch te belangrijk om niet genoemd te worden. Door deze keuze, waarbij de nadruk specifiek ligt op het beeld en niet op het verhaal, lijkt de tentoonstelling voornamelijk bedoeld te zijn voor de ontwerpkenners onder ons. Echter, de liefde voor de letter en vormgeving op zich is voor elke toeschouwer zichtbaar. Zoals de flyer al vermeldt wisselen de ontwerpen van jarenlang onderzoek tot aan spontane schetsen en wordt in deze expositie zichtbaar dat elke ontwerper een eigen gevoel heeft voor de letter. Dit in combinatie met de zorg die ligt in het tentoonstellingsontwerp maakt Unit. tot een interessant geheel van ontwerpen van jonge en gevestigde namen uit de Utrechtse ontwerpwereld die voor menig bezoeker toch een geslaagd galeriebezoek kan betekenen.